Monday, August 25, 2014

ರಜನೀಗಂಧ

ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಎದ್ದವಳೆ ರಜನಿ ತನ್ನ ಕಣ್ಣು ಕಿವಿಗಳೆರಡನ್ನೂ ಮಗಳ ರೂಮಿನೆಡೆಗೆ ನೆಟ್ಟಳು. ರೂಮಿನ ಬಾಗಿಲು ತೆಗೆದೇ ಇತ್ತಾದರೂ ಒಳಗೆ ಮಗಳು ಇರುವ ಸೂಚನೆಗಳು ಕಾಣಲಿಲ್ಲ. ರಜನಿ ಬಾತ್ ರೂಮಿನ ಕಡೆ ಹೋಗುತ್ತಾ ’ಸಾನ್ವಿ ನನಗೆ ಹೇಳದೆ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಹೊರಟು ಬಿಟ್ಟಳೆ? ಹಾಗಾಗಿದ್ದರೆ, ಇದೇ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಮಗಳು ನನಗೆ ತಿಳಿಸದೆ ಮನೆಯಿಂದ ಹೊರ ಹೊರಟಿದ್ದಾಳೆ’ ಎನ್ನಿಸಿ ತಲೆ ಸುತ್ತು ಬಂದಂತಾಯ್ತು. ಹೇಗೋ ಸಾವಾರಿಸಿಕೊಂಡು ಬ್ರಷ್ ಮಾಡಿ, ಮುಖ ತೊಳೆದು ಮಗಳ ರೂಮಿನ ಕಡೆ ನಡೆದಳು. ಒಳಗೆ ಕಣ್ಣಾಡಿಸಿದವಳಿಗೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವಾಗುವಂತೆ, ಮಗಳು ಪದ್ಮಾಸನ ಹಾಕಿ ಕುಳಿತಿರುವುದು ಕಂಡಿತು. ಆಫೀಸಿಗೆ ಹೊರಡಲು ಸಿದ್ಧಳಾಗಿಯೇ ಕುಳಿತಿದ್ದಾಳೆ ಎಂದುಕೊಂಡು ಕಿಟಕಿಯಿಂದ ಹೊರಗೆ ನೋಡಿದ ರಜನಿಗೆ ಸಿದ್ಧವಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದ ಸ್ಕೂಟರ್ ಕಂಡಿತು. ಹಾಗೇ ಬಾಗಿಲಿಗೆ ಒರಗಿ ನಿಂತು, ಧ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದ ಮಗಳನ್ನೇ ನೋಡುತ್ತಾ ನಿಂತವಳಿಗೆ, ರಾತ್ರಿ ನಡೆದ ಮಾತುಕತೆಗಳು ನೆನಪಾದವು. ’ಎಲ್ಲ ಗಂಡಸರು ಕೆಟ್ಟವರು ಎಂಬ ನಿನ್ನ ಪೂರ್ವಾಗ್ರಹದಿಂದ ಒಮ್ಮೆ ಹೊರ ಬಂದು ನೋಡು. ಅದರಿಂದ ನೀನು ಹೊರ ಬರದಿದ್ದರೆ, ನಿನ್ನ ಹೋರಾಟದ ಬದುಕೇ ವ್ಯರ್ಥವಾಗಿ ಹೋಗಲಿದೆ.’ ಎಷ್ಟು ತಣ್ಣಗೆ ಹೇಳಿದ್ದಳು. ಆದರೆ ನಾನೇಕೆ ಹಾಗೆ ಕೂಗಾಡಿದ್ದೆ? ’ನಿನಗೆ ಅಮ್ಮನಿಗಿಂತ ಅವನೇ ಹೆಚ್ಚಾದನೆ?’ ಛೆ! ಎಂಥಾ ಅವಿವೇಕಿತನ ಅನ್ನಿಸಿತು ರಜನಿಗೆ.


ನನ್ನ ಮಾತಿನಿಂದ ಮಗಳು ಕೋಪ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿರಬಹುದು, ಮಾತೂ ಆಡಿಸದಿರಬಹುದು ಎನ್ನಿಸಿತು. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಸಾನ್ವಿ ಕಣ್ತೆರೆದು, ಅದೇ ತುಂಬು ಮುಗುಳ್ನಗೆಯಿಂದ ’ಅಮ್ಮಾ, ನೀನು ಮಲಗಿ ಬಿಟ್ಟಿದ್ದೆಯಲ್ಲ, ಅದಕ್ಕೆ ಎಚ್ಚರವಾಗುವವರೆಗೂ ಸುಮ್ಮನೆ ಕಣ್ಮುಚ್ಚಿ ಕುಳಿತಿದ್ದೆ ಅಷ್ಟೆ. ನಾನಿನ್ನು ಬರುತ್ತೇನೆ’ ಎಂದು ಬ್ಯಾಗು ಹಿಡಿದು ಸ್ವಲ್ಪ ಅವಸರದಲ್ಲೇ ಹೊರಟಳು. ಅವಳು ಸ್ಕೂಟರ್ ಹತ್ತಿ ಹೊರಟ ನಂತರವೇ ರಜನಿಗೆ ಗಡಿಯಾರ ನೋಡಬೇಕೆನ್ನಿಸಿದ್ದು. ನಿತ್ಯ ತಾನು ಏಳುವದಕ್ಕಿಂತ ಎರಡು ಗಂಟೆಗಳ ತಡವಾಗಿ ಎದ್ದಿದ್ದಾಳೆ! ನಾನು ಏಳಲೆಂದೇ ಕಾಯ್ದು, ಅರ್ಧಗಂಟೆ ತಡವಾಗಿ ಆಫೀಸಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಒಂದು ಕ್ಷಣ ರಜನಿಗೆ ನಾಚಿಕೆಯೆನ್ನಿಸಿತು. ಅಡುಗೆ ಮನೆಗೆ ನುಗ್ಗಿ ಕಾಫಿ ಮಾಡಿ ಕುಡಿಯುತ್ತಾ ಹಾಗೇ ವರಾಂಡಕ್ಕೆ ಬಂದು ಕುಳಿತುಕೊಂಡಳು.
ಮೊನ್ನೆ ಮೊನ್ನೆಯವರೆಗೂ ಪುಟಾಣಿಯಂತಿದ್ದ ಮಗಳು ಈಗ ಎಷ್ಟೊಂದು ಬೆಳೆದಿದ್ದಾಳೆ. ಮಾತು ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟೊಂದು ಪ್ರಬುದ್ಧತೆ ಬಂದಿದೆ. ರಾತ್ರಿ ನಾನು ಅಷ್ಟೊಂದು ಜೋರು ಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿ ಕಠಿಣವಾಗಿ ಮಾತನಾಡಿದರೂ ಮಗಳು ಧ್ವನಿಯೇರಿಸಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಹೇಳಬೇಕೆಂದಿರುವುದನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಹೇಳಿದಳು. ಈಗಿನ ಮಕ್ಕಳ ಧೈರ್ಯವೇ ಧೈರ್ಯ. ನನಗೆ ಈ ಧೈರ್ಯವಿದ್ದಲ್ಲಿ, ಈ ಇಪ್ಪತ್ತೈದು ವರ್ಷಗಳನ್ನು ನಾನು ಇನ್ನೂ ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಕಳೆಯಬಹುದಾಗಿತ್ತು. ಕೊಟ್ಟ ಹೆಣ್ಣು ಕುಲಕ್ಕೆ ಹೊರತು ಎಂದು ದೂರ ಮಾಡಿದ ತಂದೆ ತಾಯಿ, ಮಗನನ್ನು ಬುಟ್ಟಿಗೆ ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಮದುವೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡಳು ಎಂದು ದ್ವೇಷ ಸಾಧಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಅತ್ತೆ, ಗಂಡು ಮಗುವನು ಹೆರಲಿಲ್ಲ ಎಂಬ ನೆಪವನ್ನಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಆಸ್ತಿಯಾಸೆಗೆ ಬೇರೊಂದು ಮದುವೆಗೆ ಸಿದ್ಧನಾಗಿದ್ದ ಗಂಡ ಇವರೆಲ್ಲರ ನಡುವೆ ನನ್ನ ಬದುಕಿಗೆ ಒಂದು ಅರ್ಥವನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದು ಇದೇ ಮಗಳು. ನನಗೆ ಮಗಳಂತೆ ತಣ್ಣಗೆ ಇದ್ದು ಒಮ್ಮೆಲೆ ದೈರ್ಯ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವ ತಾಕತ್ತು ಇಲ್ಲದಿರಬಹುದು. ಆದರೆ, ಎಲ್ಲರಿಂದಲೂ ದೂರವಾಗಿ ಕಳೆದ ಇಪ್ಪತ್ತೈದು ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ನಾನು ಬದುಕು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡಿದ್ದು, ಮಗಳನ್ನು ಸಜ್ಜನಳಾಗಿ ಬೆಳೆಸಿದ್ದು, ಒಳ್ಳೆಯ ಶಿಕ್ಷಣ ಕೊಡಿಸಿದ್ದು ಇವೆಲ್ಲವೂ ನನ್ನ ಧೈರ್ಯದ ಪ್ರತಿಫಲವೇ ಅಲ್ಲವೆ? ಆದರೆ ಹೀಗೇಕೆ ನಾನು ಧೈರ್ಯ ಕೆಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ಮಗಳು ನನಗೆ ಇದಿರಾಡಿದಳು ಎಂದೆ ಅಥವಾ ನನಗೆ ಈ ಗಂಡಸು ಜಾತಿಯ ಮೇಲೆ ಕಳೆದುಹೋಗಿರುವ ನಂಬಿಕೆಯೀಂದಲೇ… ಮುಗಿದು ಹೋಗಿದ್ದ ಕಾಫಿಯ ಕಪ್ಪನ್ನು ಹಾಗೇ ಹಿಡಿದು ಯೋಚಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು ರಜನಿ.
ಇದೆಲ್ಲವೂ ಒಮ್ಮೆಲೆ ಸರಿಯಾಗಿಬಿಟ್ಟರೆ ಎಷ್ಟು ಚಂದ ಅನ್ನಿಸತು. ಮೊದಲಿನಂತೆ ನಾನು ನನ್ನ ಮಗಳು ನಡುವೆ ಯಾವುದೇ ಗೋಡೆ ಕಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳದೆ ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಮಾತನಾಡುವ ಸಂದರ್ಭ ಸೃಷ್ಟಿಯಾಗಬೇಕು. ಅದಕ್ಕೆ ಏನು ಮಾಡಬೇಕು? ಏನಾದರೂ ಮಾಡಲೇ ಬೇಕು ಅನ್ನಿಸಿತು ರಜನಿಗೆ. ಹೋರಾಟದಿಂದ ಬದುಕನ್ನು ರೂಪಿಸಿಕೊಂಡವಳಿಗೆ ಇದೊಂದು ಸಮಸ್ಯೆಯೇ ಅಲ್ಲವೆನ್ನಿಸಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಾಧಾನವೆನ್ನಿಸಿತು. ಮೊದಲು, ಮೊದಲಿನಿಂದ ಏನೇನಾಯಿತು ಎಂದು ಯೋಚಿಸಬೇಕು, ವಿಚಾರ ಮಾಡಬೇಕು. ನಂತರ ನನ್ನ ಮತ್ತು ಸಾನ್ವಿ ಇಬ್ಬರ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಯೋಚಿಸಬೇಕು. ಆಗ, ನಮ್ಮಿಬ್ಬರ ನಡುವಿನ ಈ ಕಹಿ ಘಟನೆಗೆ ಅಂತ್ಯ ಹಾಡಬಹುದು ಎನ್ನಿಸಿ, ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಧೈರ್ಯವೂ ಮೂಡಿತು. ಆ ಧೈರ್ಯವನ್ನು ಕಳೆದಕೊಳ್ಳುವ ಮೊದಲೇ ಕಾರ್ಯಪ್ರವೃತ್ತಳಾಗಿ ಇಂದು ಸಂಜೆಯ ಒಳಗಾಗಿ ನಾನು ಮತ್ತೆ ನನ್ನ ಮಗಳ ಮುದ್ದಿನ ಅಮ್ಮನಾಗಬೇಕು ಅನ್ನಿಸಿದ ಕ್ಷಣ ಮನಸ್ಸು ಒಂದು ರೀತಿಯ ಹಗುರತೆಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿತು.
ಇವೆಲ್ಲವೂ ಶುರುವಾಗಿದ್ದು ಕಳೆದ ಮೂರು ತಿಂಗಳಿನಿಂದ. ಆತ ಬಂದು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಕೆಡಿಸಿದನೆ, ಅಥವಾ ಹೊಸದೊಂದು ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಹುಟ್ಟು ಹಾಕಿದನೆ? ಹಾಗೆ ನೋಡಿದರೆ ಆ ಸಮಸ್ಯೆಯ ಮೂಲ ಸಾನ್ವಿಯೇ ಹೊರತು ಅವನಲ್ಲ. ನೋಡುತ್ತಾ ಹೋದರೆ ಸಮಸ್ಯೆಯ ಮೂಲ ನಾನೇ ಅಲ್ಲವೆ? ಒಂದು ಕ್ಷಣ ನನ್ನ ಅತಿಯಾದ ಒಳ್ಳೆಯತನದಿಂದ ಭಾವುಕಳಾಗಿ ಅತಿಯಾದ ಆತ್ಮೀಯತೆಯನ್ನು ಅವನಿಗೆ ತೋರಿಸಿದೆನೆ? ನಾನು ಅವನೊಡನೆ ನಿರ್ಭಾವುಕಳಾಗಿ ವರ್ತಿಸಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದರೆ ಈ ಸಮಸ್ಯೆಯೇ ಏಳುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಅವನಾರೊ? ನಾವಾರೊ? ಕಳೆದ ಇಪ್ಪತ್ತೈದು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ನನ್ನ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಒಂದು ಆಕಸ್ಮಿಕ ಘಟನೆಯ ನೆಪವಾಗಿ ಈಗ ಈತ ಅವತರಿಸಿದ್ದಾನೆ ಎಂದರೆ ಅದು ಬದುಕಿನ ವೈಚಿತ್ರವಲ್ಲವೆ? ಅಥವಾ ಬದುಕೆಂಬುದು ಇರುವುದು ಹೀಗೆಯೇ?… ಪ್ರಶ್ನೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ಮೂಡುತ್ತಾ ರಜನಿಗೆ ಹಿಂದೆ ನಡೆದ್ದೆಲ್ಲವೂ ಒಮ್ಮೆ ನೆನಪಾಗತೊಡಗಿತ್ತು. ಸಮಸ್ಯೆಯ ಪರಿಹಾರಕ್ಕೆ ಅದು ಅವಶ್ಯವೂ ಆಗಿತ್ತು ಹಾಗೂ ಅದಕ್ಕೆ ರಜನಿಯ ಮನಸ್ಸು ಸಿದ್ಧವಾಗಿಯೂ ಇತ್ತು.
ರಜನಿ ಕಾಲೇಜು ಮುಗಿಸಿ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಮೇಲೆಯೇ ಪ್ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿದ್ದು. ಅಪ್ಪ ಅಮ್ಮ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾದಿಗಳು. ಈ ಪ್ರೀತಿಗೀತಿ ಎಂದರೆ ಮಾರುದ್ದ ಹಾರುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೆ ರಜನಿಯನ್ನು ಪ್ರೀತಿಸಿದ್ದ ಆನಂದನಿಗೆ ಯಾವುದರಲ್ಲೂ ಕೊರತೆಯಿರಲಿಲ್ಲ; ಅಪ್ಪ ಇರಲಿಲ್ಲ ಎಂಬುದೊಂದನ್ನು ಬಿಟ್ಟು. ರಜನಿಯ ಅಪ್ಪ ಅಮ್ಮ ’ಎಂತದೊ ಒಂದು ಗಂಡನ್ನು ಅವಳೇ ಹುಡುಕಿಕೊಂಡಿದ್ದಾಳೆ. ಅದೊಂದನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೆ ಆನಂದ ನಿರಾಕರಿಸುವಂತಹ ಸಂಬಂಧವೇನೂ ಅಲ್ಲ. ಅಂತೂ ’ನೀನು ಪ್ರೀತಿಸಿದ್ದೀಯ, ಆರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದೀಯ. ಮುಂದಿನದಲ್ಲೆಕ್ಕೂ ನೀನೆ ಜವಾಬ್ದಾರಿ’ ಎಂದು ಮದುವೆಗೆ ಒಪ್ಪಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದರು. ಮದುವೆಯೂ ಚೆನ್ನಾಗಿಯೇ ನಡೆದು ಹೋಯಿತು. ಆದರೆ, ಮದುವೆಯಾಗಿ ಗಂಡನ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆ ನಿಂತ ಮೇಲೆಯೇ ಗೊತ್ತಾಗಿದ್ದು, ಅವಳ ಅತ್ತೆಗೆ ಆ ಮದುವೆ ಇಷ್ಟವಿರಲಿಲ್ಲ ಎಂದು. ಮಾತು ಮಾತಿಗೂ ’ನನ್ನ ಮಗನನ್ನು ಬುಟ್ಟಿಗೆ ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಮದುವೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡೆ’ ಎಂಬ ಅರ್ಥ ಬರುವಂತೆ ಅತ್ತೆ ಮಾತನಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೂ ರಜನಿಗೆ ಬದುಕು ಸಹ್ಯವಾಗಿಯೇ ಇತ್ತು. ಆನಂದನೂ ಚೆನ್ನಾಗಿಯೇ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ. ಕಡಿಮೆ ಸಂಬಳದ್ದಾದರೂ ಅವಳಿಗೊಂದು ಕೆಲಸವೂ ಇತ್ತು. ಎಲ್ಲವೂ ಚೆನ್ನಾಗಿತ್ತು… ಸಾನ್ವಿ ಹುಟ್ಟುವವರೆಗೆ!
ಸಾನ್ವಿ ಇನ್ನು ಹೊಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿದ್ದಾಗಲೇ ಆನಂದ ಸ್ವಲ್ಪ ಅಂತರ್ಮುಖಿಯಂತೆ ವರ್ತಿಸುತ್ತಿದ್ದು, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಒರಟುತನ ರಜನಿಯ ಗಮನಕ್ಕೆ ಬಂದಿತ್ತಾದರೂ, ಅವರಿಗೆ ಬೇಕೆಂದಾಗಲೆಲ್ಲಾ ನಾನು ಮೊದಲಿನಂತೆ ಸಿಗುತ್ತಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಹೀಗೆ ಆಡುತ್ತಿರಬಹುದು ಎಂದುಕೊಂಡಿದ್ದಳು. ಒಮ್ಮೆ ಮಗುವಾದ ಮೇಲೆ ಮತ್ತೆ ಸರಿಹೋಗುತ್ತಾರೆಂಬ ಸಮಾಧಾನದಿಂದಲೇ ಮಗುವಿನ ನಿರೀಕ್ಷೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಳು. ಆದರೆ ಆಗಿದ್ದೇನು? ಹೆರಿಗೆಯಲ್ಲಿ ತುಂಬಾ ತೊಂದರೆಯಾಯಿತು. ತಾಯಿ ಮಗು ಇಬ್ಬರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಸಂದರ್ಭವೆಂದು ಡಾಕ್ಟರು ಹೇಳಿದ್ದರಂತೆ. ಹೇಗೋ, ತಾಯಿ ಮಗಳಿಬ್ಬರು ಉಳಿದರು. ಆದರೆ, ಆದರೆ… ಮುಂದೆ ತಾಯಿಯಾಗುವ ಭಾಗ್ಯ ರಜನಿಗಿಲ್ಲ ಎಂದು ಡಾಕ್ಟರು ಹೇಳಿದಾಗ, ಆ ಕ್ಷಣ ರಜನಿಗೆ ಏನೂ ಅನ್ನಿಸಲಿಲ್ಲ. ಮುದ್ದಾದ ಮಗು ಇದೆಯಲ್ಲ ಸಾಕು ಅನ್ನಿಸಿಬಿಟ್ಟಿತು. ರಜನಿ ಹೆರಿಗೆಯ ನೋವಿನಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ಹೊರಗೆ ಅತ್ತೆ ಗಂಡ ಏನೆಂದುಕೊಂಡಿದ್ದರೊ ಅವಳಿಗೆ ತಿಳಿಯದು. ಆದರೆ ಹೆಣ್ಣು ಮಗು ಎಂದಾಕ್ಷಣ, ಅತ್ತೆ ಮಗುವನ್ನು ಮುಟ್ಟಿಯೂ ನೋಡದೆ ಮುಖ ತಿರುಗಿಸಿ ಹೊರಟಿದ್ದರು. ಗಂಡನ ನಡುವಳಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಮೊದಲಿದ್ದ ಅಂತರ್ಮುಖತೆ, ಮಾತಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಒರಟುತನ ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು. ಮಾತು ಮಾತಿನಲ್ಲೂ ಗಂಡು ಮಗುವನ್ನು ನೀನು ಹೆರಲಿಲ್ಲ ಎಂಬುದೇ ಅವನ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿತ್ತು. ಸರಿಯಾಗಿ ಮುಖಕ್ಕೆ ಮುಖಕೊಟ್ಟು ಮಾತನಾಡುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಮೊದಲೇ ರಜನಿಯೆಂದರೆ ದ್ವೇಷ ಸಾಧಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಅತ್ತೆಗೆ, ಮಗನ ಈ ನಡವಳಿಕೆ ಒಳ್ಳೆಯ ಅಸ್ತ್ರವಾಗಿಬಿಟ್ಟಿತ್ತು. ಅದು ದಿನ ಕಳೆದಂತೆ ಬೆಳೆಯುತ್ತಲೇ ಹೋಗಿ ಬದುಕು ಅಸಹನೀಯ ಅನ್ನಿಸಿಬಿಟ್ಟಿತು ರಜನಿಗೆ.
ಸಾನ್ವಿಗೆ ಆರೇಳು ತಿಂಗಳು ತುಂಬುವುದರೊಳಗೆ ಅವಳ ಗಂಡನಿಗಿದ್ದ ಹೊರ ಸಂಬಂಧವೊಂದರ ಸುಳಿವು ರಜನಿಗೆ ದೊರೆತು ಕ್ರುದ್ಧಳಾದಳು. ಅಪ್ಪ ಅಮ್ಮ ಇಬ್ಬರೂ ವಿಷಯ ತಿಳಿದರೂ ನಿರ್ಲಿಪ್ತರಾಗಿ ನಿನ್ನ ಸಂಸಾರ ನಿನ್ನದು ಎಂದು ಕೈ ತೊಳೆದುಕೊಂಡುಬಿಟ್ಟಿದ್ದರು. ಗಂಡ ಅತ್ತೆ ಬಾಯಿ ಬಿಟ್ಟು ’ಮನೆ ಬಿಟ್ಟು ತೊಲಗು’ ಎಂದು ಹೇಳಲಿಲ್ಲ ಅಷ್ಟೆ. ಆದರೆ ಮಾಡಬೇಕಿದ್ದಲ್ಲೆವನ್ನೂ ಮಾಡುತ್ತಲೇ ಇದ್ದರು. ಅಂತಹ ಅಸಹನೀಯ ಬದುಕಿಗೆ ಒಂದು ಅಂತ್ಯ, ತುಂಬಾ ನಾಟಕೀಯವಾಗಿ ಒದಗಿ ಬಂತು.
ಸಾನ್ವಿ ಹುಟ್ಟಿ ವರ್ಷವಾದರೂ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಹೋಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಹೋದರೆ ಸಾನ್ವಿಯನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಯಾರೂ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಒಂದು ವರ್ಷ ತುಂಬುತ್ತಲೇ, ಅತ್ತೆ ಗಂಡ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಹೋಗಕೂಡದೆಂದು ಎಷ್ಟೇ ಹೆದರಿಸಿದರೂ ಕೇಳದೆ ಮಗುವನ್ನು ಡೇ ಕೇರಿನಲ್ಲಿ ಹಾಕಿ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಸೇರಿಬಿಟ್ಟಳು. ಒಂದೆರಡು ತಿಂಗಳು ಕಳೆದಿರಬಹುದು ಅಷ್ಟೆ. ಒಂದು ದಿನ ಸಂಜೆ ಆಫೀಸಿನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಹೆಚ್ಚಿದ್ದರಿಂದ ತಡವಾಗಿ, ಮಗಳನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಬರಲು ಡೇ ಕೇರಿನತ್ತ ಹೆಜ್ಜೆ ಹಾಕುತ್ತಿದ್ದಳು. ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಬೃಹತ್ತಾಗಿ ಬೆಳೆದಿದ್ದ ಮರಗಳ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ಸಾಗಬೇಕಾದರೆ ಯಾರೋ ಒಬ್ಬ ಧುತ್ತನೆ ಬಂದು ಎದುರಿಗೆ ನಿಂತು, ಚಾಕು ತೋರಿಸಿ ಹಣಕೊಡುವಂತೆ ಕೇಳಿ ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಪರ್ಸ್ ಕಿತ್ತುಕೊಂಡ. ರಜನಿಗೆ ಜೀವ ಬಾಯಿಗೆ ಬಂದಿತು. ಆದರೂ ಸಾವಾರಿಸಿಕೊಂಡು, ಅದರಲ್ಲಿ ಹಣವಿಲ್ಲ. ಇದ್ದರೂ ನೂರೊ ಇನ್ನೂರೊ ಅಷ್ಟೆ ಎಂದಳು. ಆ ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಜನಸಂಚಾರವೂ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಆತ ಅತ್ತಿತ್ತ ನೋಡುತ್ತ ಸ್ವಲ್ಪ ಭಯದಿಂದಲೇ ಹಿಂದಿ ಮಿಶ್ರಿತ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಏನೇನೊ ಮಾತನಾಡುತ್ತಿದ್ದ. ಮಾತಿನ ಭರದಲ್ಲಿ ಆತ ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಚಾಕು ಯಾವಾಗಲೊ ಆತನ ಪ್ಯಾಂಟಿನ ಜೇಬು ಸೇರಿತ್ತು. ಸಮಯ ನೋಡಿ ಕಿರುಚಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಅಂದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ ರಜನಿಗೆ, ಆತನ ಮಾತುಗಳ ನಡುವೆ ಬಿಕ್ಕುತ್ತಿರುವ ಧ್ವನಿ ಕೇಳಿ ಸುಮ್ಮನಾಗಿಬಿಟ್ಟಳು. ಆಗ ಅವಳಿಗೆ ಅರ್ಥವಾಗಿದ್ದಿಷ್ಟು. ಆತ, ಯಾವುದೊ ಕಂಪೆನಿಯಲ್ಲಿ ಸೆಕ್ಯುರಿಟಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಅವನಿಗೆ ಆರು ವರ್ಷದ ಮಗನಿದ್ದಾನೆ. ತಾಯಿಯಿಲ್ಲದ ತಬ್ಬಲಿ. ಆತನಿಗೆ ಸಖತ್ ಖಾಯಿಲೆ. ತುರ್ತಾಗಿ ಆಪರೇಷನ್ ಆಗಬೇಕು ಕನಿಷ್ಠ ಹತ್ತು ಸಾವಿರಾವದರೂ ಬೇಕು. ಎಲ್ಲೂ ಸಾಲ ಸಿಗಲಿಲ್ಲ. ಈ ಊರಿನಲ್ಲಿ ಯಾರೂ ಪರಿಚಯದವರಿಲ್ಲ. ಮಗನನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎಂಬ ಒಂದೇ ಆಸೆಯಿಂದ ಕಳ್ಳತನಕ್ಕೆ ಬಂದೆ. ಇಲ್ಲೂ ಏನು ಗಿಟ್ಟಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಗೋಳಾಡಿದ್ದ ಆತ, ಏನಾದರೂ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವಂತೆ ಬೇಡಿಕೊಂಡ.
ರಜನಿ, ತನ್ನ ಬಳಿ ಏನೂ ಇಲ್ಲವೆಂದು, ಆತನಿಂದ ಕೊಸರಿಕೊಂಡು ಹೋಗುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲೇ ಆಕೆಯ ಕೊರಳಲ್ಲಿದ್ದ ಮಾಂಗಲ್ಯದ ಸರ ಆತನ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಬಿದ್ದಿದ್ದು. ಕ್ಷಣಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ಚಾಕನ್ನು ಮತ್ತೆ ಹೊರತೆಗೆದು ಆಕೆಯ ಕುತ್ತಿಗೆಗೆ ಹಿಡಿದು, ಸರವನ್ನು ಕಿತ್ತುಕೊಂಡುಬಿಟ್ಟಿದ್ದ. ಅವಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಹೊರಟ ಆತ ಒಂದು ಕ್ಷಣ ತಡೆದು ಮತ್ತೆ ಅವಳ ಕೈಸೇರಿದ್ದ ಬ್ಯಾಗನ್ನೂ ಕಿತ್ತು ಕ್ಷಣಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ಮರಗಳ ಸಾಲಿನ ಕತ್ತಲಲ್ಲಿ ಮರೆಯಾಗಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದ. ಮಗನ ಖಾಯಿಲೆಯ ಕಾರಣದಿಂದ ಅಳುತ್ತಿದ್ದ ಅವನ ಬಗ್ಗೆ, ತನ್ನ ಮಗುವನ್ನು ಕರೆದು ತರಲು ಹೊರಟಿದ್ದ ರಜನಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಕರುಣೆಯಿಂದಲೇ ಅವನ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಆಲಿಸುತ್ತಿದ್ದವಳು, ಅವನ ಈ ನಡೆಯನ್ನು ನಿರೀಕ್ಷಿಸಿಯೇ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಆಗಲೇ ಸಾಕಷ್ಟು ತಡವಾಗಿದ್ದುದರಿಂದ, ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಗಂಡ ಅತ್ತೆಯರ ಮಾತಿನ ಧಾಳಿಯನ್ನು ಎದುರಿಸಬೇಕಾದ್ದರಿಂದ ಹಾಗೂ ಇನ್ನು ಕೂಗಿದರೂ ಉಪಯೋಗವಿಲ್ಲ ಎಂದುಕೊಂಡು ಡೇ ಕೇರಿನತ್ತ ನಡೆದಳು.

ಅವಳ ನಿರೀಕ್ಷೆಯಂತೆ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಅತ್ತೆ ಗಂಡ ಇಬ್ಬರೂ ಧಾಳಿಗೆ ಸಿದ್ಧರಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದರು. ರಜನಿ ಸಂಯಮದಿಂದಲೇ ನಡೆದುದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಹೇಳಿದಳು. ಅವರ ಕೋಪದ ಬೆಂಕಿಗೆ ತುಪ್ಪ ಸುರಿದಂತಾಗಿದ್ದು, ಮಾಂಗಲ್ಯ ಸರವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡು ಬಂದಿದ್ದಾಳೆ ಎಂಬುದು. ಬಾಯಿಗೆ ಬಂದಹಾಗೆ ಮಾತನಾಡಿ, ಯಾವನೊ ಮಿಂಡನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟು ಬಂದಿದ್ದಾಳೆ; ಅದಕ್ಕೇ ಇಷ್ಟು ಸಮಾಧಾನದಿಂದ ಇದ್ದಳೇ ಎಂದು ರಜನಿಯನ್ನು ಹಾಗೂ ಏನೂ ಅರಿಯದ ಕಂದನನ್ನು ಅನಿಷ್ಟವೆಂದು ನಿಂದಿಸಿದಾಗ, ರಜನಿಗೆ ಅಸಹ್ಯ ಎನ್ನಿಸಿಬಿಟ್ಟಿತು. ತನ್ನ ಒಂದಷ್ಟು ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಬ್ಯಾಗಿಗೆ ತುರುಕಿಕೊಂಡು ಮಗುವನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಮನೆ ಬಿಟ್ಟು ಹೊರಟೇಬಿಟ್ಟಳು. ಆ ರಾತ್ರಿಯನ್ನು ಸ್ನೇಹಿತೆಯೊಬ್ಬಳ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಕಳೆದು ಮುಂದಿನ ದಾರಿಯನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದಳು. ವರ್ಷ ತುಂಬುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಆನಂದನ ಸಂಬಂಧಕ್ಕೆ ವಿಚ್ಛೇಧನದ ಮುದ್ರೆಯೊತ್ತಿ, ಮಗಳ ಭವಿಷ್ಯಕ್ಕೆ ಪಣತೊಟ್ಟವಳಿಗೆ, ಆತ ಇನ್ನೊಂದು ಮದುವೆಯಾದ ಸುದ್ದಿ ತಿಳಿದಾಗಲು ಮನಸ್ಸು ವಿಕಾರವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ.
ಅಂದಿನಿಂದ ಶುರುವಾದ ಅವಳ ಹೋರಾಟದ ಬದುಕು ಒಂದು ನೆಲೆ ನಿಂತು, ಮಗಳಿಗೆ ಮದುವೆ ಮಾಡುವ ಆಲೋಚನೆ ಅವಳ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬರುಷ್ಟರಲ್ಲಿಯೇ ಈಗಿನ ಸಮಸ್ಯೆ ಶುರುವಾಗಿದ್ದು. ಮೂರು ತಿಂಗಳ ಹಿಂದೆ, ಅವಳಿಗೆ ಬಂದ ಕಾಗದಲ್ಲಿ, ಇಂತಹ ಕಚೇರಿಯಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದ ರಜನಿ ಎಂಬುವವರು ನೀವೇ ಆಗಿದ್ದರೆ, ನಿಮ್ಮನ್ನು ಬೇಟಿಯಾಗಿ ಒಂದು ವಿಷಯವನ್ನು ಅರಿಕೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗಿದೆ. ದಯಮಾಡಿ ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಡಿ. ನೀವು ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಕಛೇರಿಯಿಂದಲೇ ಈ ಮನೆಯ ವಿಳಾಸ ತಿಳಿದುಕೊಂಡೆ ಎಂದು ಬರೆದಿತ್ತು. ಕೆಳಗೆ ಕುಲವಂತ್ ಎಂಬ ಹೆಸರೂ ಅದರ ಕೆಳಗೆ ಮೊಬೈಲ್ ನಂಬರ್ ಬರೆದಿತ್ತು. ರಜನಿಗೆ ಏನೊಂದೂ ಅರ್ಥವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಕಾಗದದಲ್ಲಿ ತಿಳಿಸಿದಂತೆ ಆ ಕಛೇರಿಯಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದವಳು ಅವಳೆ. ಆದರೆ ಈ ಕುಲವಂತ್ ಯಾರು? ಆತ ನನ್ನನ್ನು ಏಕೆ ಭೇಟಿಯಾಗಬೇಕು? ಆತನ ನನಗೆ ತಿಳಿಸಬೇಕಾಗಿರುವ ವಿಷಯ ಯಾವುದು? ತುಂಬಾ ತಲೆಕೆಡಿಸಿಕೊಂಡಳು. ಮಗಳಲ್ಲೂ ಈ ವಿಷಯ ತಿಳಿಸಿ ಪರಿಹಾರ ಕೇಳಿದಳು. ಮಗಳು, ಅದೊಂದು ಸಮಸ್ಯೆಯೇ ಅಲ್ಲವೆನ್ನುವಂತೆ ’ಅಮ್ಮಾ, ಹೀಗೆ ವಿಷಯ ತಿಳಿಯದೇ ಒದ್ದಾಡುವುದಕ್ಕಿಂತ, ಆತನನ್ನು ಬರಲು ಹೇಳು. ವಿಷಯ ಏನೆಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ. ಆಮೇಲೆ ಮುಂದೇನು ಎಂದು ಯೋಚಿಸೋಣ’ ಎಂದಿದ್ದಳು. ಸಾನ್ವಿಯೇ ಕಾಗದದಲ್ಲಿದ್ದ ನಂಬರಿಗೆ ಮೆಸೇಜ್ ಮಾಡಿ, ಮುಂದಿನ ಭಾನುವಾರ ನೀವು ಬಂದು ಅಮ್ಮನನ್ನು ಭೇಟಿಯಾಗಬಹುದು ಎಂದು ತಿಳಿಸಿದಳು.
ಭಾನುವಾರ ಹತ್ತಿರವಾದಂತೆ ರಜನಿ ಉದ್ವೇಗದಲ್ಲಿ ಮುಳಗಿ ಏಳುತ್ತಿದ್ದಳು. ಸಾನ್ವಿ ಮಾತ್ರ ಯಾವುದೇ ಒತ್ತಡಕ್ಕೂ ಒಳಗಾಗದೆ, ಅಮ್ಮನಿಗೆ ಸಮಾಧಾನ ಹೇಳುತ್ತ, ’ನಾನಿದ್ದೇನಲ್ಲ’ ಎನ್ನುತ್ತಿದ್ದಳು. ಸುಮಾರು ಹತ್ತು ಗಂಟೆಯ ವೇಳೆಗೆ, ಮನೆಯ ಮುಂದೆ ಟ್ಯಾಕ್ಸಿಯೊಂದು ನಿಂತಾಗ ಇಬ್ಬರೂ ಅದಕ್ಕೆ ಕಣ್ಣಾದರು. ಸುಮಾರು ಮೂವತ್ತು ಮೂವತ್ತೈದರ ಕಟ್ಟುಮಸ್ತಾದ ಯುವಕನೊಬ್ಬ ಇಳಿದು ಅವರೆಡೆಗೆ ಬಂದ. ಯಾರೂ ಬೇಕಾದರೂ, ಆತ ಪೊಲೀಸು ಎಂದೊ ಮಿಲಿಟರಿಯವನು ಎಂದೊ ಹೇಳಬಹುದಿತ್ತು, ಹಾಗಿತ್ತು ಆತನ ದೃಢ ನಿಲುವು. ಅಚ್ಚುಕಟ್ಟಾದ ಕ್ರಾಫ್ ಕಟ್, ಪ್ರಕಾಶಮಾನವಾಗಿ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಕಣ್ಣುಗಳು, ಮುಗುಳುನಗೆಯನ್ನು ಸೂಸುತ್ತಿದ್ದ ಆತನ ಮುಖದಲ್ಲಿ ಒಂದು ರೀತಿಯ ಗಾಂಭೀರ್ಯವಿತ್ತು. ಮುಂದೆ ಸಾಗಿ ಬಂದವನು, ’ರಜನಿ ಯಾರು?’ ಎಂಬ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ನೋಡಿ, ಅರ್ಥವಾದವನಂತೆ ತುಸು ಬಾಗಿ ರಜನಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿದ. ಆರಂಭದ ಸ್ವಾಗತವಾದ ಮೇಲೆ ಮಾತಿಗೆ ಕುಳಿತ ಆತ, ತನ್ನ ಹೆಸರು ಕುಲವಂತ್ ಎಂದು ಪರಿಚಯಿಸಿಕೊಂಡು ತಾನು ಬಂದ ಉದ್ದೇಶವನ್ನು ಹೇಳಿದ್ದ.
ಸುಮಾರು ಇಪ್ಪತ್ತೈದು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ, ರಜನಿಯ ಮಾಂಗಲ್ಯವನ್ನು ಕಿತ್ತು ಓಡಿ ಹೋಗಿದ್ದ ಬಲವಂತ್ ಎಂಬ ಸೆಕ್ಯುರಿಟಿ ಗಾರ್ಡ್ ಈಗ ದಿವಂಗತ. ಆತನ ಮಗನೇ ಈ ಕುಲವಂತ್. ಅಪ್ಪ ನಿಮಗೆ ಕೊಡಬೇಕೆಂದು ಒಂದು ಪತ್ರವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು, ಅದರ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಈ ಒಂದು ಲಕ್ಷ ರುಪಾಯಿಯನ್ನು ನಿಮಗೆ ತಲುಪಿಸುವಂತೆ ಸಾಯುವ ಮುನ್ನ ನನ್ನಿಂದ ಮಾತು ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿದ್ದ ಎಂದು ತಿಳಿದಾಗ ರಜನಿಗೆ ಮಾತೇ ಹೊರಡಲಿಲ್ಲ. ರಜನಿ ಪತ್ರವನ್ನು ಓದಿ ದಿಘ್ಮೂಢಳಾಗಿ ಸಾನ್ವಿಯ ಕೈಗೆ ಇತ್ತಿದ್ದಳು. ಸಾನ್ವಿ ಪತ್ರವನ್ನು ಓದಿ ಸನ್ನಿವೇಶವನ್ನು ಅರ್ಥ ಮಾಡಿಕೊಂಡಳು.
ಅಂದು ರಜನಿಯ ಮಾಂಗಲ್ಯವನ್ನು ಕದ್ದು ಓಡಿ ಹೋಗಿದ್ದ ಬಲವಂತ್ ಅದನ್ನು ಮಾರಿ ಮಗನ ಆಪರೇಷನ್ ಮಾಡಿಸಿದ್ದ. ಆದರೆ ಆತನಿಗೆ ತಾನು ಮಾಡಿದ್ದು ತಪ್ಪು. ಹೆಣ್ಣು ಮಗಳ ಮಾಂಗಲ್ಯವನ್ನು ಕಿತ್ತು ತಪ್ಪು ಮಾಡಿದೆ ಎಂಬ ಪಾಪಪ್ರಜ್ಞೆ ಕಾಡತೊಡಗಿತು. ಹೇಗಾದರೂ ಮಾಡಿ ಅದನ್ನು ಯಾವ ರೂಪದಲ್ಲಾದರೂ ಹಿಂತಿರುಗಿಸಿ ಆ ತಾಯಿಯಲ್ಲಿ ತಾನು ಕ್ಷಮೆ ಕೇಳಬೇಕೆಂದುಕೊಂಡ. ಆತನ ಈ ನಿರ್ಧಾರ ಆತನಿಗೆ ಮಾಂಗಲ್ಯ ಸರ ಕಿತ್ತುಕೊಂಡ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿಯೇ ಮನೋಗಮ್ಯವಾಗಿತ್ತೊ ಏನೋ, ಆಕೆಯ ಬ್ಯಾಗನ್ನು ಕಿತ್ತು ತಂದಿದ್ದ. ಅದರಲ್ಲಿದ್ದ ಅವಳ ಕಛೇರಿಯ ವಿಳಾಸವಿದ್ದ ಕಾರ್ಡುಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿಟ್ಟುಕೊಂಡಿದ್ದ. ತಾನು ಇನ್ನು ಇಲ್ಲಿದ್ದರೆ, ಪೋಲೀಸರ ಕೈಗೆ ಸಿಕ್ಕಿ ಬೀಳಬಹುದು. ಇದರಿಂದ ನನ್ನ ಮಗ ಅನಾಥನಾಗಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಜೊತೆಗೆ ನಾನು ಋಣಮುಕ್ತನಾಗುವುದೂ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ಈ ಊರನ್ನೇ ಬಿಟ್ಟು, ಬೇರೆಲ್ಲಾದರೂ ನೆಲೆಸಿ, ತನ್ನ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಸಾಧಿಸಬೇಕೆಂದು ಯೋಜಿಸಿ. ತನ್ನ ತವರು ರಾಜ್ಯದ ಡೆಹ್ರಾಡೂನನ್ನು ಸೇರಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದ. ಅಲ್ಲಿ ಕಷ್ಟಪಟ್ಟು ಕೆಲಸ ಮಾಡಿ ಮಗನಿಗೆ ಒಳ್ಳೆಯ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿಸಿ, ಆತ ಭಾರತೀಯ ಸೇನೆಯಲ್ಲಿ ಒಳ್ಳೆಯ ಹುದ್ದೆಗೆ ಸೇರಿಸುವಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಇಡೀ ಬದುಕನ್ನೇ ಸವೆಸಿದ್ದ. ಇನ್ನೇನು ಎಲ್ಲಾ ಕೆಲಸ ಮುಗಿಯಿತು, ಮಗನಿಗೆ ಮದುವೆ ಮಾಡುವ ಮೊದಲು ನಾನು ಋಣಮುಕ್ತನಾಗಬೇಕು ಎಂದುಕೊಳ್ಳುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಕ್ಯಾನ್ಸರ್ ಆತನನ್ನು ಆವರಸಿಕೊಂಡಿತ್ತು. ಅದರಲ್ಲಿಯೇ ನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳನ್ನು ಕಳೆದ ಆತ ಒಂದು ದಿನ ಮಗನನ್ನು ಕರೆಸಿ ಎಲ್ಲಾ ವಿಷಯ ತಿಳಿಸಿ ಕಣ್ಣು ಮುಚ್ಚಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದ.
ಆಗಲೇ ಕುಲವಂತನಿಗೆ, ಅಪ್ಪ ನನಗೆ ಕನ್ನಡ ಮಾತನಾಡುವುದನ್ನು ಏಕೆ ಕಲಿಸಿದ್ದ, ಕರ್ನಾಟಕದ ಬಗ್ಗೆ ಏಕೆ ಹೆಚ್ಚಿಗೆ ತಿಳಿಸಿ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದ ಎಂಬ ಹಲವಾರು ಅನುಮಾನಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರ ದೊರಕಿದ್ದು. ಅಪ್ಪ ಅವನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಬಹು ದೊಡ್ಡ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆದು ನಿಂತಿದ್ದ. ಕುಲವಂತ್ ಅಪ್ಪ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದ ಕಛೆರಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಸಾಧಿಸಿ ರಜನಿಯ ವಿಳಾಸ ಪತ್ತೆ ಹಚ್ಚುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಮೂರು ತಿಂಗಳುಗಳೇ ಕಳೆದು ಹೋಗಿದ್ದವು. ’ಅಪ್ಪ ಅಂದು ಮಾಡಿದ ತಪ್ಪಿಗೆ ಅಪ್ಪನ ಪರವಾಗಿ ನಾನು ಕ್ಷಮೆ ಕೇಳುತ್ತೇನೆ. ದಯಮಾಡಿ, ಇದನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ನಮ್ಮ ತಂದೆಯನ್ನು ಋಣಮುಕ್ತನನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಬೇಕು. ಆ ಮೂಲಕ ಅವನ ಆತ್ಮಕ್ಕೆ ಶಾಂತಿ ದೊರಕಿಸಬೇಕು’ ಎಂದು ಕೈಮುಗಿದು ನಿಂತಿದ್ದ ಕುಲವಂತನನ್ನು ನೋಡಿ ರಜನಿ, ಸಾನ್ವಿ ಇಬ್ಬರೂ ಮಾತಿಲ್ಲದವರಾದರು. ರಜನಿ, ತನ್ನ ಗಂಡ ಕಟ್ಟಿದ್ದ ಒಂದು ಚಿನ್ನದ ತುಣುಕಿಗೆ ’ಮಾಂಗಲ್ಯ’ ಎಂಬ ಗೌರವದಿಂದ, ಅದನ್ನು ಚಿನ್ನದ ಸರವೊಂದಕ್ಕೆ ಸೇರಿಸಿ ಧರಿಸಿದ್ದು ಈ ರೀತಿ ಉಪಯೋಗಕ್ಕೆ ಬಂದೀತೆ ಎಂದು ಆಶ್ಚರ್ಯಪಟ್ಟಳು.
ಒಂದು ತಿಂಗಳ ಮಟ್ಟಿಗೆ ರಜೆಯಲ್ಲಿ ಬಂದಿದ್ದ ಕುಲವಂತನನ್ನು ತಮ್ಮ ಮನೆಯಲ್ಲೇ ಉಳಿದುಕೊಳ್ಳಲು ರಜನಿ ಹೇಳಿದಳು. ಆದರೆ, ಆತ ಇಲ್ಲಿಯ ತನ್ನ ಸಹದ್ಯೋಗಿ ಮಿತ್ರನ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ, ಅಪ್ಪ ಬಹಳವಾಗಿ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದ ಈ ರಾಜ್ಯದ ಪ್ರವಾಸ ಮಾಡಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದ್ದ. ಒಂದು ವಾರದ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಅಲ್ಲಿ ಇರಲು ಒಪ್ಪಿದ್ದು, ಅವರು ಆ ಹಣವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಒಪ್ಪಿದ ಮೇಲೆಯೆ. ಹಣ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲು ರಜನಿ ಒಪ್ಪಿದ್ದೂ ಕೂಡಾ, ಸಾನ್ವಿ ಆ ಹಣವನ್ನು ಅಗತ್ಯವಿರುವ ಮಕ್ಕಳ ಚಿಕಿತ್ಸೆಗೆ ಬಳಸುವ ಉಪಾಯ ಸೂಚಿಸಿದ ಮೇಲೆಯೆ.
ಒಂದು ವಾರ ಕಳೆಯುವುದರೊಳಗಾಗಿ ಕುಲವಂತ್ ಅವರ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನಾಗಿ ಹೋಗಿದ್ದ. ರಜನಿಗೆ ಬದುಕು ಎಷ್ಟೊಂದು ಸುಂದರ ಅನ್ನಿಸತು. ಕುಲವಂತನ ನಡೆ ನುಡಿ ಎಲ್ಲದರಲ್ಲೂ ಒಂದು ಗಾಂಭೀರ್ಯವಿತ್ತು; ಸಭ್ಯತೆಯಿತ್ತು. ಆತ ಅವರ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಕಳೆದ ಒಂದು ವಾರದಲ್ಲಿ ತನಗೆ ನೆನಪಿರದ ತನ್ನ ತಾಯಿಯನ್ನು ರಜನಿಯಲ್ಲಿ ಕಂಡಿದ್ದ. ಸಾನ್ವಿಯ ಜೊತೆಗಿನ ಒಡನಾಟ ಆತನಲ್ಲಿ ಹೊಸತೊಂದು ತಂಗಾಳಿಯನ್ನೇ ಎಬ್ಬಿಸಿತ್ತು. ಸಾನ್ವಿಗೂ ಅಷ್ಟೆ! ಕುಲವಂತ್ ತನ್ನ ಸ್ನೇಹಿತನೊಂದಿಗೆ ಕರ್ನಾಟಕ ಸುತ್ತುವ ಯೋಜನೆಯಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಏರ್ಪಾಟುಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡ. ರಜನಿ ಸಾನ್ವಿಯರ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಹಲವಾರು ಊರುಗಳನ್ನು ಸುತ್ತಿದ. ರಜೆ ಮುಗಿದು ಅವನು ಊರಿಗೆ ಹೊರಟು ನಿಂತ ದಿನ, ಇಪ್ಪತ್ತೈದು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಎಂದೂ ಅಳದಿದ್ದವಳು ಬಿಕ್ಕಳಿಸಿ ಅತ್ತುಬಿಟ್ಟಿದ್ದಳು. ಸಾನ್ವಿಯೇ ಅಮ್ಮನಿಗೆ ಸಮಾಧಾನ ಮಾಡಿದ್ದಳು.
ಕುಲವಂತ್ ಊರಿಗೆ ಹೊರಟಾಗ ದುಃಖಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಅಮ್ಮನನ್ನು ಸಮಾಧಾನ ಮಾಡಿದ್ದ ಸಾನ್ವಿಗೆ, ಕುಲವಂತ್ ಹೊರಟು ಹೋದ ಮೇಲೆ ತಾನೇನನ್ನೊ ಕಳೆದಕೊಂಡೆ ಅನ್ನಿಸತೊಡಗಿತ್ತು. ಕೆಲವೇ ದಿನದಲ್ಲಿ ಅವಳಿಗೆ ಅದು ಏನೆಂದು ಅರ್ಥವೂ ಆಯಿತು. ಅಮ್ಮನ ಬಳಿ ಮೊದಲಿನಂತೆ ಮಾತನಾಡುವುದು ಕಷ್ಟವೆನ್ನಿಸತೊಡಗಿತು. ಆಕೆ, ತಡ ಮಾಡದೆ, ಕುಲವಂತನಿಗೆ ಫೋನ್ ಮಾಡಿ, ಆತನನ್ನು ತಾನು ಪ್ರೀತಿಸುತ್ತಿರುವ ವಿಷಯವನ್ನು ಧೈರ್ಯವಾಗಿ ತಿಳಿಸಿಬಿಟ್ಟಳು. ಅದಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದನೇನೊ ಎಂಬಂತೆ ಕುಲವಂತ್, ಆಕೆಯ ಪ್ರೀತಿಯನ್ನು ತಕ್ಷಣ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ. ಆದರೆ ’ನಿನ್ನ ಅಮ್ಮನ ಒಪ್ಪಿಗೆ ದೊರೆಯುವವರೆಗೂ ನಾನೇನನ್ನೂ ಹೇಳಲಾರೆ’ ಎಂದುಬಿಟ್ಟ. ಸಾನ್ವಿಗೆ ಅದೊಂದು ದೊಡ್ಡ ಸಮಸ್ಯೆ ಎನ್ನಿಸಲೇ ಇಲ್ಲ. ಆದರೆ ಕುಲವಂತ್, ’ಎಲ್ಲಿಂದಲೊ ಬಂದವನು, ಹಿಂದು ಮುಂದು ತಿಳಿಯದವನು, ಕೇವಲ ಒಂದೇ ವಾರದಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಮಗಳ ತಲೆಯಲಿ ಪ್ರೀತಿ ಪ್ರೇಮದ ವಿಷಯ ತುಂಬಿ, ಮಗಳನ್ನು ನನ್ನಿಂದ ದೂರ ಮಾಡಿಬಿಟ್ಟ ಎಂದು ನಿನ್ನ ಅಮ್ಮನಿಗೆ ಅನ್ನಿಸಿದರೆ, ಅದು ನಮಗೆ ಒಳ್ಳೆಯದಲ್ಲ. ಆಕೆ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ತುಂಬಾ ನೊಂದಿದ್ದಾಳೆ. ಅವಳ ನೋವಿನಲ್ಲಿ ಅಷ್ಟೊ ಇಷ್ಟೊ ನನ್ನ ತಂದೆಯ ಪಾತ್ರವೂ ಇದೆ. ಅವರಿಗೆ ನೋವಾಗುವುದು ನನಗೆ ಇಷ್ಟವಿಲ್ಲ’ ಎಂದಿದ್ದು ರಜನಿಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿನ ಆತಂಕವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿತು.
ಇನ್ನು ವಿಷಯ ಮುಚ್ಚಿಟ್ಟು ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲವೆಂದು ಅರಿತ ಸಾನ್ವಿ ನೇರವಾಗಿ ರಜನಿಗೆ ವಿಷಯ ತಿಳಿಸಿದಳು. ಅವಳ ಆತಂಕ ನಿಜವಾಗಿಸುವಂತೆ ರಜನಿ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಕೈಹೊತ್ತು ಕುಳಿತುಬಿಟ್ಟಳು. ’ಅಮ್ಮ ಈ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಕುಲವಂತ್ ಯಾವ ತಪ್ಪನ್ನೂ ಮಾಡಿಲ್ಲ. ನಾನೇ ಮೊದಲಾಗಿ ಅವನ ಬಳಿ ಪ್ರೀತಿಯ ವಿಷಯ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿದೆ. ಆದರೂ ಅವನು, ನಿನ್ನ ಅಮ್ಮನ ಒಪ್ಪಿಗೆಯ ನಂತರವೇ ನನ್ನ ಒಪ್ಪಿಗೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದಾನೆ’ ಎಂದು ಸಾನ್ವಿ ಎಷ್ಟೇ ಬಿಡಿಸಿ ಹೇಳಿದರೂ ರಜನಿಗೆ ದುಃಖ ತಡೆಯಲಾಗಲಿಲ್ಲ.
’ಹೌದು ಆತ ಒಳ್ಳೆಯವನೆ. ಇಷ್ಟು ದಿನ ನಾನು ನೋಡಿದೆನಲ್ಲ. ಮಗಳೆ, ನನ್ನ ಆತಂಕ ಅದಲ್ಲ. ಆತ ಎಷ್ಟೇ ಒಳ್ಳೆಯವನಿರಬಹುದು. ಆದರೆ ಗೊತ್ತಿದ್ದೂ ಗೊತ್ತಿದ್ದೂ ಒಬ್ಬ ಕಳ್ಳನ ಮಗನಿಗೆ ಮಗಳನ್ನು ಮದುವೆ ಮಾಡಿಕೊಡಬೇಕಾ? ಎಂದು ಮನಸ್ಸಿಗೆ ತುಂಬಾ ಆತಂಕವಾಗುತ್ತಿದೆ’ ಎಂದು ಗೋಳಾಡಿದಳು. ’ಅಮ್ಮ ನನಗೆ ನಿನ್ನ ಆತಂಕ ಅರ್ಥವಾಗುತ್ತಿದೆ. ಆತ ಎಂತಹ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಕಳ್ಳತನ ಮಾಡಿದ್ದಾನೆ ಎಂಬುದು ನಿನಗೆ ಈಗ ಗೊತ್ತಾಗಿದೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಆತ ಎಷ್ಟೊಂದು ಪಶ್ಚತ್ತಾಪ ಪಟ್ಟಿದ್ದಾನೆ ಎಂಬುದು ಗೊತ್ತಾಗಿದೆ. ಋಣಮುಕ್ತನಾಗಬೇಕೆಂದು ಆತ ಎಷ್ಟು ಹಂಬಲಿಸಿದ್ದನೆಂದೂ ತಿಳಿದಿದೆ. ಅಪ್ಪನ ಆಸೆಯ ಈಡೇರಿಕೆಗಾಗಿ ಕುಲವಂತ್ ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಬರುವ ಅಗತ್ಯವೇನಿತ್ತು? ಅಪ್ಪ ಸತ್ತ ಮೇಲೆ ಅವನ ಆಸೆಯೂ ಸತ್ತಂತೆ ಎಂದು ಸುಮ್ಮನಿರಬಹುದಿತ್ತಲ್ಲ. ಸಾವಿರಾರು ಮೈಲಿಯಿಂದ ನಮ್ಮನ್ನು ಹುಡುಕಿಕೊಂಡು ಬಂದು, ಆದ ತಪ್ಪಿಗೆ, ತನ್ನ ಅಪ್ಪನ ತಪ್ಪಿಗೆ ಕ್ಷಮೆ ಕೇಳಿದ್ದಾನೆ. ಅಪ್ಪನ ಆಸೆಯಂತೆ ಅವನನ್ನು ಋಣಮುಕ್ತನನ್ನಾಗಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಇನ್ನು ನೀನು ಕೊಡಬಹುದಾಗಿದ್ದ ಜಾತಿಯ ಕಾರಣ. ಅದನ್ನು ನೀನು ಇಪ್ಪತ್ತೈದು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆಯೇ ಮೀರಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದೀಯ. ಅದರಲ್ಲಿ ನಿನಗೆ ನಂಬಿಕೆಯೂ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ನನಗೆ ಗೊತ್ತು. ಅಮ್ಮಾ, ನನಗೆ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಗೊತ್ತು, ಈ ಆತಂಕ ನಿಜವಾಗಿ ನಿನ್ನನ್ನು ಕಾಡುತ್ತಿರುವುದು ಈ ಕ್ಷಣಕ್ಕಷ್ಟೆ. ಆದರೆ ನಿನ್ನ ಆತಂಕಕ್ಕೆ ಬೇರೆಯದೇ ಕಾರಣವಿದೆ ಎಂದು ನನಗೆ ಅನ್ನಿಸುತ್ತಿದೆ’ ಎಂದು ದೀರ್ಘವಾಗಿ ಮಾತನಾಡಿದ ಸಾನ್ವಿ ಸುಮ್ಮನೆ ಕುಳಿತು ಬಿಟ್ಟಳು.
’ನಾನು ಪ್ರೀತಿಸಿಯೇ ಮದುವೆಯಾಗಿದ್ದು. ಕೇವಲ ಒಂದೇ ವಾರದಲ್ಲಿ ಪ್ರೀತಿ ಹುಟ್ಟುತ್ತದೆಯೆ? ಈ ಗಂಡಸರ ವಿಷಯ ಅಷ್ಟೊಂದು ಸುಲಭವಲ್ಲ. ಮಗಳೆ, ಯೋಚನೆ ಮಾಡು’ ಎಂದು ಏನೇನೊ ಹಲುಬಿದ ರಜನಿಗೆ ಸಾನ್ವಿಯ ಸಮಾಧಾನ ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಹೋಗಲೇ ಇಲ್ಲ. ಆಗಲೇ ಸಾನ್ವಿ, ನಿನಗೆ ಗಂಡಸರ ಬಗ್ಗೆ ಪೂರ್ವಾಗ್ರಹವಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿ ಅದರಿಂದ ಹೊರಗೆ ಬಂದು ಯೋಚಿಸುವಂತೆ ಹೇಳಿದ್ದು.
ಎಷ್ಟು ಹೊತ್ತು ಹಾಗೇ ಕುಳಿತಿದ್ದಳೊ, ರಜನಿಗೆ ಹೊಟ್ಟೆ ಚುರುಗುಟ್ಟತೊಡಗಿತು. ದಿನಾ ತಾನೇ ತಿಂಡಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದುದು. ರಜೆಯ ದಿವಸಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಸಾನ್ವಿ ತಿಂಡಿ ಮಾಡಲು ಜೊತೆ ಸೇರುತ್ತಿದ್ದಳು. ಇಂದು ಸಾನ್ವಿ ಏನು ಮಾಡಿಕೊಂಡಳೊ ಎನ್ನಿಸಿ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಕಸಿವಿಸಿಯಾಯಿತು. ಅಡುಗೆ ಮನೆಗೆ ಹೋಗಿ ನೋಡಿದವಳಿಗೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವಾಗುವಂತೆ ಅವಳಿಗಿಷ್ಟವಾದ, ಅವರೇ ಕಾಳು ಹಾಕಿ ಮಾಡಿದ ಉಪ್ಪಿಟ್ಟು ಹಾಟ್ ಬಾಕ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿತ್ತು. ಸಾನ್ವಿಗೆ ಉಪ್ಪಿಟ್ಟು ಎಂದರೆ ಅಷ್ಟಕ್ಕಷ್ಟೆ. ಉಪ್ಪಿಟ್ಟು ತಿನ್ನುವುದಿರಲಿ, ತಿನ್ನುವವರನ್ನು ನೋಡಿದರೂ ನನಗಾಗುವುದಿಲ್ಲ ಎನ್ನುತಿದ್ದಳಾದರೂ, ನಾನು ಮಾಡಿದ ದಿನ ಅದೇ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಲೇ ಉಪ್ಪಿಟ್ಟು ತಿನ್ನುತ್ತಿದ್ದಳು. ಇಂದು ನನಗಾಗಿ ಉಪ್ಪಿಟ್ಟು ಮಾಡಿದ್ದಾಳೆ ಎನ್ನಿಸಿ, ಒಂದು ಕ್ಷಣ ಮಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಮ್ಮೆಯನ್ನಿಸಿತು. ಒಂದಷ್ಟು ತಿಂಡಿಯನ್ನು ತಟ್ಟೆಗೆ ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಬಂದು ಸೋಪಾದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಳು.
ಇಂದು ನನ್ನ ಎದುರಿಗೆ ಇರುವ ಸಮಸ್ಯೆ ಏನು? ಇಂದು ಸಂಜೆಯ ಒಳಗಾಗಿ ಅದಕ್ಕೆ ನಾನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಪರಿಹಾರವೇನು? ಮೊದಲನೆಯ ತುತ್ತು ಮುಗಿಯುವಷರಲ್ಲೇ, ಅವಳಿಗೆ ಕುಲವಂತ್ ಯೋಗ್ಯ ವರನಂತೂ ಹೌದು ಅನ್ನಿಸಿ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಉತ್ಸಾಹ ಮೂಡಿತು. ಇನ್ನೊಂದಿಷ್ಟು ತುತ್ತುಗಳು ಒಳಗಿಳಿಯುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ, ನೆನ್ನೆ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಉಂಟಾಗಿದ್ದ, ಆತನ ತಂದೆ ಕಳ್ಳತನ ಮಾಡಿದ್ದ ಎಂಬ ನೆನಪು, ಈಗ ಕಹಿಯೆನ್ನಿಸಲಿಲ್ಲ. ಜೊತೆಗೆ ಅದೊಂದು ಅರ್ಥವಿಲ್ಲದ ಯೋಚನೆ ಅನ್ನಿಸಿ ತನಗೆ ತಾನೇ ನಕ್ಕಳು. ಮೂರನೆಯದು, ಗಂಡಸರ ವಿಚಾರ. ಇದೇ ನಿಜವಾಗಿದ್ದಲ್ಲಿ ನಾನು ಮಗಳಿಗೆ ಮದುವೆಯನ್ನೇ ಮಾಡುವ ಹಾಗಿಲ್ಲ ಎಂಬ ವಿಚಾರ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಹೊಳೆದಿದ್ದೇ ತಡ ಅವಳ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಮುಸುಕಿದ್ದ ಆತಂಕದ ತೆರೆ ಹಿಂದೆ ಸರಿಯಿತು.
ಸಂಜೆ ಮಗಳು ಮನೆಗೆ ಬರುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಅವಳಿಗಿಷ್ಟವಾದ ಚಿಕನ್ ಬಿರಿಯಾನಿ ಮಾಡಬೇಕು ಅನ್ನಿಸಿತು, ರಜನಿಗೆ. ಆ ಯೋಚನೆ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬಂದದ್ದೇ ತಡ ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಸಿದ್ಧತೆ ನಡೆಸಲು ಸಡಗರಿದಂದಲೇ ಮೇಲೆದ್ದಳು.

Wednesday, August 13, 2014

ಗೌರಿ ಕಲ್ಯಾಣ

ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವರ ಉತ್ಸವಕ್ಕೆ ಬರಬೇಕೆಂದು ಗೌರಮ್ಮ ಬರೆದಿದ್ದ ಕಾಗದವನ್ನು ಕಂಡು ಬಹಳ ಸಂತೊಷವಾಯಿತು. ಶಿವರಾತ್ರಿ ಕಳೆದು ಮೂರನೆಯ ದಿನಕ್ಕೆ ನಡೆಯಲಿದ್ದ ಉತ್ಸವಕ್ಕೆ ಹೊರಡಲು ಇನ್ನೂ ಒಂದು ವಾರ ಸಮಯವಿತ್ತು. ಅವಳ ಪರಿಚಯವಾಗಿ ಎರಡು ವರ್ಷಗಳಾದ ಮೇಲೆ ಬಂದ ಮೊದಲ ಪತ್ರ ಇದಾಗಿತ್ತು. ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಮೈಸೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದಲ್ಲಿ ನಡೆದಿದ್ದ ಜನಪದ ಕಲಾಮೇಳವನ್ನು ವರದಿ ಮಾಡಲೆಂದು ಹೋಗಿದ್ದಾಗ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಅವಳನ್ನು ನೋಡಿದ್ದೆ. ಕಲಾಮೇಳದ ಕೊನೆಯ ದಿನದ ಕೊನೆಯ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ಗೌರಮ್ಮಳದಾಗಿತ್ತು. ಆಗಲೇ ಎದ್ದು ಹೊರಟಿದ್ದ ಜನ ನೆಲಕ್ಕೆ ಅಂಟಿ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಸುಶ್ರಾವ್ಯವಾಗಿ, ನಾಲ್ಕು ಜನ ಹಿಮ್ಮೇಳದ ಮಹಿಳೆಯರೊಂದಿಗೆ ಹಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಾಗ ಜನ ಬೆರಗಾಗಿ ನೋಡಿದ್ದರು. ಅಂದು ಗೌರಮ್ಮ ಹಾಡಿದ್ದ ಹಾಡಿನ ಸಾಲುಗಳು ಇನ್ನೂ ನನ್ನ ಕಿವಿಯಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಧನಿಸುತ್ತಿವೆ.
        ಅಕ್ಕಕ್ಕ ಮಾತನಾಡೆ ಚಿಕ್ಕ ಗೌರಸಂದ್ರ
        ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾನ್ಯದ ಗರತಿ ಮತ್ತೊಂದು ಮಾತನಾಡೆ||ಅಕ್ಕಕ್ಕ||
        ಏಳುತಲೆ ಎದ್ದು ತಾಯೀನ ನೆನದೇವು
        ನಾಗಭೂಷಣದ ನೆರಿಗೋಳೆ ಮಾತನಾಡೆ||ಅಕ್ಕಕ್ಕ||
        ಮಟ್ಟ ಮಧ್ಯಾಹ್ನದಾಗ ಹುಟ್ಟಿತ್ತು ಬೇವಿನ ಮರ
        ಹುಟ್ಟುತಲೆ ಕಾಯಿ ಜಡಿವುತಲೆ||ಅಕ್ಕಕ್ಕ||
        ಹುಟ್ಟುತಲೆ ಕಾಯಿ ಜಡಿವುತಲೆ ಅಕ್ಕ ಮಾರಿ
        ಹುಟ್ಟಳು ಬೇವಿನ ಮರುದಾಗೆ||ಅಕ್ಕಕ್ಕ||
        ಹುಟ್ಟಿದ ಏಳೆ ದಿನಕ್ಕೆ ಶಿವಪೂಜೆ ಬೊಮ್ಮಲಿಂಗ
        ಜೊತಿ ಬಂದು ಬಿಳಿಯ ಕಣಗಾಲ||ಅಕ್ಕಕ್ಕ||
        ಹೋಗಿ ನೋಡನು ಬನ್ನಿ ಓಲೆ ಇಟ್ಟವಳೆ
        ಬೊಮ್ಮಯ್ಯನ ಅಕ್ಕಯ್ಯ ಮಾತನಾಡೆ||ಅಕ್ಕಕ್ಕ||
ಹೀಗೆ ಸುಮಾರು ಹದಿನೈದು ನಿಮಿಷಗಳ ಕಾಲ ಹಾಡಿ ಮುಗಿಸಿದಾಗ ಇಡೀ ಸಭೆ ಎದ್ದು ನಿಂತು ‘ಒನ್ಸ್‌ಮೋರ್’ ಎಂದಿತ್ತು. ಸಂಘಟಕರ ಅಪ್ಪಣೆಯ ಮೇರೆಗೆ ಮತ್ತೊಂದು ಹಾಡನ್ನು ಮೊದಲಿಗಿಂತ ಚನ್ನಾಗಿ ಹಾಡಿದ್ದಳು. ಮೊದಲ ಹಾಡಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಒಂದು ರೀತಿಯ ಭಯ ಎರಡನೆಯ ಹಾಡಿನಲ್ಲಿರಲಿಲ್ಲ.
ಬೆಳ್ಲಿನ ಗೊಂಡೇದ ಶರಣಾನೆ ಓಬಯ್ಯಾ
ಎಲ್ಲೋದರು ನಿಮ್ಮ ದಯವಿರಲಿ ಹೂವೇ
ಹೂವೇ ಸೋಬಾನವೇ ವನದೊಳಗಿನ ಹೂವೆಲ್ಲ ಸೋಬಾನವೇ||
ಎತ್ತಗೋದರು ನಮ್ಮ ನೆತ್ತಿ ಮ್ಯಾಲಿರುವೋನೆ
ಮುತ್ತೀನ ಗೊಂಡೇನ ಶರಣಾನೆ||ಹೂವೇ||
ಮುತ್ತೀನ ಗೊಂಡೇನ ಶರಣಾನೆ ಓಬಯ್ಯ
ಎತ್ತೋದರು ನಿನ್ನ ದಯವಿರಲಿ||ಹೂವೇ||
ಸೂರ್ಯ ಮೂಡಿದಂಗೆ ಮೂಡ್ಯಾನ ಓಬಯ್ಯ
ಹೂವಿನ ಉರಿಬಾಣ ಬಲಗೈಲಿ||ಹೂವೇ||
ಹೂವಿನ ಉರಿಬಾಣ ಬಲಗೈಲಿ ಹಿಡುಕೊಂಡು
ಮೂಡ್ಯಾನೆ ಕಕ್ಕೆ ಮರುದಾಗೆ||ಹೂವೇ||
ಆಕೆ ಹಾಡು ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಐದು ನಿಮಿಷಗಳ ಕಾಲ ನಿರಂತರವಾಗಿ ಬಿದ್ದ ಚಪ್ಪಾಳೆಯೇ ಆ ತಂಡಕ್ಕೆ, ಇಡೀ ಜನಪದ ಮೇಳದಲ್ಲಿ ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿತ್ತು. ಅತ್ಯುತ್ತಮವಾದ ಮೂರು ಕಲಾ ತಂಡಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಲು ಒಂದು ಸಮಿತಿಯೂ ನೇಮಕವಾಗಿದ್ದು, ಅದರ ವರದಿ ಸಂಜೆ ಆರು ಗಂಟೆಗೆ ನಡೆಯುವ ಸಮಾರೋಪ ಸಮಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಹೊರಬೀಳುವದರಲ್ಲಿತ್ತು. ಅದಕ್ಕೆ ಇನ್ನೂ ಒಂದು ಗಂಟೆ ಇದ್ದುದ್ದರಿಂದ ನಾನು ಆಕೆಯ ಬೆನ್ನು ಬಿದ್ದೆ.
ನಾನು ಪತ್ರಿಕೆಯವನೆಂದು ತಿಳಿದಾಗ, ಚಿಪ್ಪಿನೊಳಗೆ ಮುದುರಿಕೊಳ್ಳುವ ಆಮೆಯಂತೆ ವರ್ತಿಸಿದ ಗೌರಮ್ಮ ಮತ್ತು ಆಕೆಯ ಕಲಾತಂಡದಲ್ಲಿ ಇದ್ದುದ್ದು ಕೇವಲ ಆರು ಜನರು ಮಾತ್ರ. ಅದರಲ್ಲಿ ಹಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಐದು ಮಂದಿ ಮಹಿಳೆಯರಾಗಿದ್ದರೆ, ಒಬ್ಬ ಅವರ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಬಂದಿದ್ದ ಓಬಳಯ್ಯ ಎಂಬ ಗಂಡಸು. ಸುಮಾರು ಒಂದು ಗಂಟೆ ಕಾಲ ಅವರೊಂದಿಗೆ ನಡೆದ ಮಾತುಕತೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಕಷ್ಟು ವಿವರಗಳನ್ನೂ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿ, ನಮ್ಮ ಪತ್ರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ವಿವರವಾಗಿ ಎರಡು ಕಂತುಗಳ ಒಂದು ಸಚಿತ್ರ ಲೇಖನವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದೆ. 
ಅವರು ಮೊಳಕಾಲ್ಮೂರು ತಾಲ್ಲೂಕಿನ ಗೌರಸಂದ್ರ ಎಂಬ ಊರಿನಿಂದ ಬಂದಿದ್ದ ಮ್ಯಾಸಬೇಡ ಎಂಬ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದವರಾಗಿದ್ದರು. ಸುಮಾರು ಹದಿನೆಂಟು ವರ್ಷಗಳನ್ನು ದಾಟಿರದ ಗೌರಮ್ಮಳೇ ಆ ತಂಡದ ನಾಯಕಿಯಾಗಿದ್ದಳು. ಏಕೆಂದರೆ, ಗೌರಮ್ಮ ಒಬ್ಬಳೇ ಅವರಲ್ಲಿದ್ದ ವಿದ್ಯಾವಂತೆ. ಹಟ್ಟಿಯ ಪೂಜಾರಿಯ ಒಬ್ಬಳೇ ಮಗಳಾಗಿದ್ದರಿಂದಲೂ, ಹಟ್ಟಿಗೆ ಮದುವೆ ಮತ್ತೊಂದು ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಸಲು ಬರುತ್ತಿದ್ದ, ಪೂಜಾರಿಗೆ ಚನ್ನಾಗಿ ಪರಿಚಯವಿದ್ದ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಜೋಯಿಸ ವೆಂಕಟಯ್ಯನವರು ಕರುಣೆ ತೋರಿಸಿದ್ದರಿಂದ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಕೇರಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ನಾಲ್ಕನೇ ಕ್ಲಾಸನ್ನು ಮುಗಿಸಿದ್ದಳು. ಆಕೆ ಸ್ಕೂಲಿಗೆ ಸೇರಿದ್ದರಿಂದ ಪೂಜಾರಿಯು ಹಟ್ಟಿಯ ಜನರ ಬಾಯಿಗೆ ಬಿದ್ದಿದ್ದ. ಅದನ್ನು ತಿಳಿದಿದ್ದ ಜೋಯಿಸರು ಅವಳನ್ನು ಮುಂದಿನ ಓದಿಗೆ ಕಳಿಸು ಎಂದು ಹೇಳಲಿಲ್ಲ. ಗೌರಮ್ಮಳ ಓದು ಹಟ್ಟಿಗೆ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಯಾವುದಾದರೊಂದು ಕಾಗದವನ್ನು ಓದಿಸಲು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಕೇರಿಗೆ ಹೋಗುವದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸುವಷ್ಟಕ್ಕೇ ಸೀಮಿತವಾಗಿತ್ತು. ಹಟ್ಟಿಯ ಇತರ ಹೆಂಗಸರ ಜೊತೆ ಸೇರಿ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಹಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಗೌರಮ್ಮ, ಅಕ್ಕ ಪಕ್ಕದ ಊರಿನಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ದೇವರ ಉತ್ಸವ ಮುಂತಾದವಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಹಾಡಿ ಬರುವ ಒಂದು ತಂಡವನ್ನು ರೂಪಿಸಿಕೊಂಡಳು. ಕೈಗೊಂದಿಷ್ಟು ದುಡ್ಡು ಬೀಳುತ್ತಿದ್ದರಿಂದ ಇತರ ಹೆಂಗಸರ ಗಂಡಂದಿರೂ ಬಾಯಿ ಮುಚ್ಚಿಕೊಂಡಿದ್ದರು.
        ಜೋಯಿಸರ ಕಿರಿಯ ಮಗ ಮೈಸೂರಿನಲ್ಲಿ ಓದುತ್ತಿದ್ದವನು. ಅಲ್ಲಿ ನಡೆಯು ಜನಪದ ಕಲಾಮೇಳಕ್ಕೆ ಗೌರಮ್ಮಳ ತಂಡವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿ ಕರೆತರುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿದ್ದ. ನಾನು ಅವರ ಇನ್ನಿತರ ಹಾಡುಗಳು ಆಚಾರ ವಿಚಾರಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಕೇಳಿದಾಗ, ‘ಒಮ್ಮೆ ಊರಿಗೆ ಬನ್ನಿ. ಎಷ್ಟು ಬೇಕಾದರೂ ಹಾಡು ಕೇಳಬಹುದು. ಎಲ್ಲಾ ಆಚಾರ ವಿಚಾರಗಳೂ ಗೊತ್ತಾಗುತ್ತವೆ’ ಎಂದು ತುಸು ನಾಚಿಕೆಯಿಂದಲೇ ಉತ್ತರಿಸಿದ್ದಳು ಗೌರಮ್ಮ. ಅದಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿ ಓಬಳಯ್ಯ, ‘ಸ್ವಾಮಿ ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವರ ಉತ್ಸವಕ್ಕೆ ಬಂದು ಬುಡಿ. ನಮ್ಮ ದೇವರು ದಿಂಡಿರು ಎಲ್ಲಾ ಗೊತ್ತಾಗುತ್ತೆ’ ಎಂದು ಅಹ್ವಾನವಿತ್ತಿದ್ದ. ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವರ ಉತ್ಸವಕ್ಕೆ ಕಾಗದ ಬರೆಯುವಂತೆ ಹೇಳಿ ನನ್ನ ವಿಳಾಸವನ್ನು ಮರೆಯದೆ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದೆ. ಅಂದು ಸಂಜೆ ನಡೆದ ಸಮಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಅವರ ತಂಡಕ್ಕೆ ಮೊದಲನೇ ಸ್ಥಾನ ಸಿಕ್ಕಿತ್ತು. ನಾನು ಗೌರಮ್ಮಳ ಮುಖವನ್ನೇ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೆ. ಆಕೆಯ ತಂಡದ ಹೆಸರು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಚಿಕ್ಕ ಹುಡುಗಿಯಂತೆ ಚಪ್ಪಾಳೆ ತಟ್ಟಿ ನಕ್ಕಿದ್ದಳು. ಅವಳು ಬಹುಮಾನ ಪಡೆಯವ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಆಕೆಗೆ ಕಳುಹಿಸುವಾಗ ಅದರ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದು ಕಾಗದವನ್ನೂ ಬರೆದಿದ್ದೆ. ಆದರೆ ಆ ಕಡೆಯಿಂದ ಯಾವುದೇ ರೀತಿಯ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯಿರದೆ, ಅವರ ವಿಷಯವೇ ಮರೆತುಹೋಗಿದ್ದ ಈ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ‘ಊರಿಗೆ ಬನ್ನಿ’ ಎಂದು ಗೌರಮ್ಮ ಬರೆದಿದ್ದ ಪತ್ರ ನನ್ನಲ್ಲೇನೋ ಹೊಸ ಹುರುಪನ್ನು ಮೂಡಿಸಿತ್ತು.
*    *   *  * *** *  *   *    *
ಮೊಳಕಾಲ್ಮೂರಿನಿಂದ ಗೌರಸಂದ್ರ ಸೇರುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯ ಪಡುವಣಕ್ಕಿಳಿಯುತ್ತಿದ್ದ. ನಾನು ಒಂದಿಂಚು ದೂಳಿನಿಂದ ಮುಚ್ಚಿ ಹೋಗಿದ್ದೆ. ಸುಮ್ಮರು ನಲವತ್ತು-ಐವತ್ತು ಗುಡಿಸಲುಗಳಿದ್ದ ಆ ಹಳ್ಳಿಯ ಮುಂದೆ ನಾನು ನಿಂತಾಗ ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಮಕ್ಕಳು ಹೆದರಿ ಓಡಿಬಿಟ್ಟರು. ನಾಲ್ಕು ಸಾಲುಗಳಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿದ್ದ, ಐದಾರು ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಮಣ್ಣಿನ ಗೋಡೆಯ ಮೇಲೆ ಬಿದಿರನ್ನು ಜೋಡಿಸಿ ಬಾದೆಹುಲ್ಲನ್ನು ಹೊದೆಸಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದ ಎಲ್ಲಾ ಗುಡಿಸಲುಗಳೂ ನೋಡಲು ಒಂದೇ ರೀತಿಯಿದ್ದವು. ಅವುಗಳ ನಡುವೆ ವೃತ್ತಾಕಾರದಲ್ಲಿ, ಎತ್ತರವಾಗಿದ್ದ ಗುಡಿಸಲಿನ ಬಳಿ ಜನ ಸೇರಿಕೊಂಡು ಏನನ್ನೋ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಅದರಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪ ಎಡಕ್ಕೆ, ಬೇರೆ ಗುಡಿಸಲುಗಳಿಗಿಂತ ಸ್ವಲ್ಪ ದಡ್ಡದಾದ ಇನ್ನೊಂದು ಗುಡಿಸಲಿತ್ತು.
ನಾನು ಆ ಜನಗಳನ್ನು ಸಮೀಪಿಸುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಗೌರಮ್ಮ ನನ್ನ ಮುಂದೆ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಳಾದಳು. ‘ನೀವು, ನೀವು ಪತ್ರಿಕೆಯವರಲ್ಲವೆ?’ ಎಂದು ಅವಳು ಕೇಳಿದ ಪ್ರಶ್ನೆ, ನನಗೆ ‘ಚಿಕ್ಕವಳಿದ್ದಾಗ ಇವಳು ಹೇಗಿದ್ದಿರಬೇಕು?’ ಎಂದು ಯೋಚಿಸುವಂತೆ ಮಾಡಿತು. ನನ್ನನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೊರಟ ಗೌರಮ್ಮ, ‘ನೋಡಿ. ಇದೆ ನಮ್ಮ ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವರ ಗುಡಿ’ ಎಂದು ವೃತ್ತಾಕಾರದಲ್ಲಿದ್ದ ಗುಡಿಸಲನ್ನು ತೋರಿದಳು. ಮುಂದಕ್ಕೆ ನಡೆದು, ಅದರ ಎಡಕ್ಕೆ ಇದ್ದ ದೊಡ್ಡ ಗುಡಿಸಲಿನ ಮೆಟ್ಟಿಲನ್ನತ್ತಿ, ‘ಒಳಗೆ ಬನ್ನಿ. ಇದೆ ನಮ್ಮ ಮನೆ’ ಎಂದು ಸ್ವಾಗತಿಸಿದಳು. ‘ಅಪ್ಪ. ಇವರೆ ನಾನ್ಹೇಳಿದ್ದ ಪತ್ರಿಕೆಯವರು. ಮೈಸೂರಿನಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಬಗ್ಗೆ ಬರೆದು, ಅದರ ಚಿತ್ರ ಕಳಿಸಿದ್ದರಲ್ಲ ಅವರೆ’ ಎಂದು ಆಕೆಯ ಅಪ್ಪನಿಗೆ ಪರಿಚಯ ಮಾಡಿಸಿದಳು. ಚಿಮಣಿ ದೀಪದ ಬೆಳಕಿಗೆ ಕಣ್ಣು ಹೊಂದಿಸಿಕೊಂಡು ನೋಡಿದ ನನಗೆ ಕಂಡಿದ್ದು, ಸುಮಾರು ಐವತ್ತು ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸಿನ ಕಪ್ಪು ಬಣ್ಣದ ಕಂಬಳಿಯನ್ನು ಬಲ ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಹಾಕಿಕೊಂಡು, ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಬಲವಾದ ದೊಣ್ಣೆಯನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡು ಕುಳಿತಿದ್ದ ಅಜಾನುಬಾಹುವನ್ನು. ಆತನ ಮುಂದೆ ಕುಳಿತಿದ್ದ ಇಬ್ಬರು ನಾವು ಬಂದ ತಕ್ಷಣ ಎದ್ದು ಹೊರಟರು. ನಮಸ್ಕಾರ, ಪ್ರತಿನಮಸ್ಕಾರಗಳಾದ ಮೇಲೆ ನನ್ನ ಕಡೆಗೆ ಕಂಬಳಿಯನ್ನು ನೂಕುತ್ತ ‘ಕುಕ್ಕಳ್ಳಿ’ ಎಂದ. ಆತನ ಕಿವಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ಒಂಟಿಗಳು ದೀಪದ ಬೆಳಕಿಗೆ ಠಳಾಯಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ‘ನೋಡಿ ಅಯ್ಯನವರೆ, ನಾನು ಪತ್ರಿಕೆಯವನು. ನನ್ನ ಬಗ್ಗೆ ನಿಮ್ಮ ಮಗಳು ಎಲ್ಲಾ ಹೇಳಿರಬಹುದು. ನಿಮ್ಮ ಹಬ್ಬ ಹರಿದಿನ, ದೇವರು ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ನೋಡ್ಬೇಕು ಅಂತ ಮೈಸೂರಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದ್ದೆ. ನಾಳೆ ಹಬ್ಬ ಅಂತ ಗೊತ್ತಾಯ್ತು. ಅದಕ್ಕೆ ಬಂದೆ. ನಿಮಗೆ ಗೊತ್ತಿರೊ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಹೇಳಿದ್ರೆ ನಿಮ್ಮ ಬಗ್ಗೆ ಏನಾದ್ರು ಬರಿಬಹುದು’ ಎಂದೆ. ಅದಕ್ಕವನು ‘ಆಗಲಿ ತಗಳಿ. ನಮ್ಮಟ್ಟಿಗೆ ಓದ್ದೊರು ಬರೋದೆ ಕಡಿಮೆ. ಬಂದ್ರೆ ಆ ಅಯ್ನೋರು, ಇಲ್ಲ ಅವ್ರ ಮಗ. ನಾಳೆ ನಾಡ್ದು ಎರಡು ದಿನ ಹಬ್ಬ. ನೋಡ್ಕಂಡು ಹೋಗಿ. ನಿಮ್‌ಗೇನು ಬೇಕೊ ಅದನ್ನೆಲ್ಲ ನಮ್ಮ ಗೌರಿ ಹೇಳತಾಳೆ. ಅವಳಿಗೆ ಎಲ್ಲಾ ಗೊತೈತೆ’ ಎಂದ. ‘ನಾನು ಸ್ವಲ್ಪ ಹೊರಗೆ ಅಡ್ಡಾಡಿಕೊಂಡು ಬರ್ತಿನಿ’ ಎಂದು ಮೇಲೆದ್ದೆ. ಗೌರಿಯೂ ಹಿಂದೆ ಬಂದಳು.
ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವರ ಗುಡಿಯ ಬಳಿ ಬಂದಾಗ ಎಂಟತ್ತು ಜನ ನಮ್ಮ ಸುತ್ತ ಸುತ್ತಿಕೊಂಡರು. ಮಕ್ಕಳು ನಾನೂ ಒಬ್ಬ ಮನುಷ್ಯ ಎಂದುಕೊಂಡು ಸ್ವಲ್ಪ ಹತ್ತಿರ ಬದಿದ್ದವು. ಗೌರಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಜೋರಾಗಿ ‘ಇವ್ರು ಪತ್ರಿಕೆಯೋರು. ಬೆಂಗ್ಳೂರಿಂದ ಬಂದವ್ರೆ ನಮ್ಮೂರಿನ ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವ್ರ ಹಬ್ಬ ನೋಡಾಕೆ. ನಮ್ಮ ಚಿತ್ರ ಎಲ್ಲ ಕಳ್ಸಿದ್ದರಲ್ಲ ಇವ್ರೆ’ ಎಂದಳು. ಓಬಳಯ್ಯ ಮುಂದೆ ಬಂದು ‘ನಾನ್ ಸ್ವಾಮಿ, ಓಬಳಯ್ಯ. ಮೈಸೂರಿಗೆ ಬಂದಿದ್ನಲ್ಲ’ ಎಂದು ಪರಿಚಯಿಸಿಕೊಂಡ. ಗೌರಿ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ‘ಇವ್ರೆ’ ಎನ್ನುವಾಗ ನಾಚಿಕೊಂಡಳೆ ಎಂದು ನಾನು ಯೋಚಿಸುತ್ತಿದ್ದೆ!
ರಾತ್ರಿ ಬಹಳ ಹೊತ್ತಾಗುತ್ತಾ ಹೋದಂತೆ ಚಳಿಯೂ ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತಾ ಹೋಗುತಿತ್ತು. ಗೌರಿಯ ಹಟ್ಟಿಯ ಹೊರಗಿನ ಜಗಲಿಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಮಾತನಾಡುವಾಗ ನಡುವೆ ನಾನು ‘ಈ ಚಳಿಗೆ ಒಳ್ಳೆ ಕೋಳಿ ಸಾರು ಮುದ್ದೆ ಇದ್ದಿದ್ರೆ ಚನ್ನಾಗಿತ್ತು’ ಅಂದೆ. ತಕ್ಷಣ ಸುಮ್ಮನಿರುವಂತೆ ಹೇಳಿದ ಗೌರಿ ‘ನೀವು ಕೋಳಿ ತಿನ್ನುತ್ತೀರ ಎಂದು ಗೊತ್ತಾದರೆ ನಿಮ್ಮನ್ನು ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವರ ಗುಡಿಯ ಒಳಗೆ ಸೇರಿಸದೆ ಓಡಿಸುತ್ತಾರೆ ಅಷ್ಟೆ’ ಎಂದಳು. ನನಗೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವಾಯಿತು. ದನ, ಕೋಣ ತಿನ್ನುವ ಈ ಜನಕ್ಕೆ ಕೋಳಿ ಏಕೆ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು. ಅದನ್ನೆ ಗೌರಿಗೆ ಕೇಳಿದಾಗ, ‘ಅದು ನಮ್ಮ ದೇವರಿಗೆ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ. ಅದು ನಮ್ಮ ಹಟ್ಟಿಗೆ ಬಂದರೆ ಸಾಯಿಸಿ ದೂರ ಎಸೆಯುತ್ತಾರೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಇಡೀ ಹಟ್ಟಿಯನ್ನು ಸಗಣಿಯಿಂದ ಸಾರಿಸಿ ಸೂತಕ ಕಳೆಯುತ್ತಾರೆ’ ಎಂದಳು. ‘ಅದೆ ಏಕೆ?’ ಎಂದರೆ, ‘ವಿಜಯನಗರದ ರಾಮರಾಯನಿಗೂ ಸಾಬರಿಗೂ ಯುದ್ಧವಾಗುವಾಗ, ಒಂದು ಕೋಳಿ ನಮ್ಮ ಕಡೆಯ ವೀರನೊಬ್ಬನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿತ್ತು ಅದಕ್ಕೆ, ಎಂದಳು. ನನಗೆ ಇನ್ನು ಆಶ್ಚರ್ಯ! ‘ನಿಮ್ಮ ವೀರನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿದ ಕೋಳಿಯನ್ನು ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವರ ಗುಡಿಯಲ್ಲೇ ಇಟ್ಟು ಪೂಜೆ ಮಾಡಬೇಕೆ ಹೊರತು ಒಡೆದು ಸಾಯಿಸುವುದೆ?’ ಎಂದೆ. ‘ಏನು? ನೀವು ಯಾವಗಲೂ ಪತ್ರಿಕೆಯವರಂತೆಯೇ ಪ್ರಶ್ನೆ ಕೇಳುತ್ತೀರಿ’ ಎಂದು ಸ್ವಲ್ಪ ಹೆಚ್ಚಾಗಿಯೇ ನಾಚಿಕೊಂಡಳು.
ನಾನು ಅವಳನ್ನೇ ದಿಟ್ಟಿಸಿ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೆ. ಅದನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ ಗೌರಿ ‘ಅದೇಕೊ ನನಗೆ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ’ ಎಂದಳು ಚಿಕ್ಕ ಮಗುವಿನಂತೆ. ಮತ್ತೆ ನನ್ನ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ಮುಂದುವರೆದವು. ‘ನಾನವಳಿಗೆ ಹತ್ತಿರವಾಗುತ್ತಿದ್ದೇನೆ’ ಎಂಬ ಒಂದು ಭಾವನೆ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬಂದು ಹಿತವೆನಿಸಿತು. ‘ವಿಜಯನಗರದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನಿಮ್ಮ ಜನ ಭಾಗವಹಿಸಿದ್ದರೆ?’ ಎಂದೆ. ಅವಳಿಗೆ ನನ್ನ ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಯಿಂದ ಖುಷಿಯಾದಂತೆ ಅನ್ನಿಸಿತು. ‘ಹೌದು. ನಮ್ಮ ಜನ ಆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಮೀಸಲು ಪಡೆಯವರಾಗಿದ್ದರಂತೆ. ಬೆಟ್ಟ ಗುಡ್ಡಗಳೆಡೆಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಯುದ್ಧಗಳಲ್ಲಿ ನಮ್ಮವರನ್ನೇ ರಾಮರಾಯ ನಂಬಿಕೊಂಡಿದ್ದನಂತೆ. ನಮ್ಮವರು ಬೇಹುಗಾರರಾಗಿಯೂ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ್ದರಂತೆ’ ಎಂದು ಚಿಕ್ಕ ಮಗುವಿನಂತೆಯೇ ಉತ್ತರಿಸಿದಳು. ಅವಳೀಗ ಯಾವುದೇ ಸಂಕೋಚವಿಲ್ಲದೆ ನನ್ನ ಮುಖವನ್ನೇ ನೋಡುತ್ತ ಮಾತನಾಡುತ್ತಿದ್ದಳು. ‘ನಿಮ್ಮ ಹೆಂಗಸರೇಕೆ ಕುಪ್ಪಸ ಹಾಕುವುದಿಲ್ಲ? ಎಂದಾಗ ‘ಅಯ್ಯೋ ಅದೊಂದು ದೊಡ್ಡ ರಗಳೆ. ಕುಪ್ಪಸ ಹಾಕಿಕೊಂಡರೆ ಅವರಿಗೆ ಹುಣ್ಣಾಗುತ್ತಂತೆ. ದೇವರಿಗೂ ಕೋಪ ಬರುತ್ತಂತೆ. ಅದಕ್ಕೆ’ ಎಂದಳು. ‘ಮತ್ತೆ ನೀನು ಹಾಕಿದ್ದೀಯ?’ ಎಂದಾಗ ‘ನಾನು ಪೂಜಾರಿ ಮಗಳು’ ಅಂದು ನನ್ನೆಡೆಯಿಂದ ದೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ಹೊರಳಿಸಿ ‘ನೀವು ಬಂದಿದ್ದೀರಲ್ಲ ಅದಕ್ಕೆ’ ಎಂದು ಮತ್ತಷ್ಟು ನಾಚಿಕೊಂಡಳು. ‘ಈ ಪೂಜಾರಿ ಅಂದರೆ ಏನು?’ ಎಂದು ನಾನು ಪ್ರಶ್ನೆ ಕೇಳುವುದಕ್ಕು ಅವಳ ಅಪ್ಪ ಬರುವುದಕ್ಕು ಸರಿಯಾಯಿತು. ‘ಇದನ್ನು ಅಪ್ಪನನ್ನೆ ಕೇಳಿ’ ಎಂದು ಎದ್ದು ಹೊರಟಳು. ನನಗೆ ಮತ್ತೆ ಮಾತು ಮುಂದುವರೆಸುವುದಕ್ಕೆ ಬೇಸರವಾದರೂ ಪೂಜಾರಿ ಹೇಳಿದ್ದೆಲ್ಲವನ್ನು ಕೇಳಿಸಿಕೊಂಡೆ.
        ‘ನಾವು ಬ್ಯಾಡರು ಅಂತ ಕಾಡ ಜನ. ನಿಜವಾಗಲು ನಾವು ನಾಯಕರು. ಚಿತ್ರದುರ್ಗದ ಮದಕರಿ ನಾಯಕ್ರಿಲ್ವರ ಅವ್ರ ವಂಶದೋರು ನಾವು. ನಾವು ಬ್ಯಾಟೆ ಆಡ್ತೀವಲ್ಲ ಅದಕ್ಕೆ ಬ್ಯಾಡರು ಅಂತಾರೆ. ನೀವೇನೊ ಕೇಳಿದರಲ್ಲ. ಪೂಜಾರಿ ಯಾರು ಅಂತ. ಈಗ ನಮ್ಮ ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವರಿಲ್ವ. ಅದಕ್ಕೆ ಪೂಜಾರಿ ಆಗಿರೋದು ಅಂತ. ಹೆಂಗಸ್ರು ಪೂಜಾರಿ ಆಗಬಹುದು. ಆದರೆ ಅವ್ಳು ಮದುವೆ ಆಗಂಗಿಲ್ಲ. ಗಂಡ್ಸು ಆಗಬಹುದು. ಹೆಂಗ್ಸುನ್ನ ದೇವ್ರ ಹೊತ್ತೊಳು ಅಂತಾರೆ. ಅವ್ಳಿಗೆ ಮಕ್ಳುಗಿಕ್ಳು ಆದರೆ ಏನು ತೊಂದರೆ ಇಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಜನ್ದೋವು ತಾಮುಂದೆ ನಾಮುಂದೆ ಅಂತ ತೆರ ಕೊಟ್ಟು ಮದುವೆ ಆಯ್ತವೆ. ಪೂಜಾರಿ ಆಗದಂದ್ರೆ ಬಾಳ ದೊಡ್ಡ ಮಾತು. ಅವ್ರಿಗೆ ಬೇರೆ ಮಶಾಣನೆ ಇರುತ್ತೆ. ನಾಳೆ ನೀವೆ ನೋಡ್ತಿರಲ್ಲ. ಒಂದೆರಡು ಗಂಡೈಕ್ಳಿಗೆ ಮುದ್ರೆ ಹಾಕಿ ಪೂಜಾರಿ ಬಿಡ್ತಾರೆ’ ಎಂದು ಮಾತು ಮುಗಿಸಿದ ಪೂಜಾರಯ್ಯ ‘ಇನ್ನ ವಸಿ ನಿದ್ದೆ ಮಾಡೋಗಿ. ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಹೊತ್ತಿಗ್ಮುಂಚೆ ಏಳ್ಬೇಕು’ ಎಂದು ಎದ್ದು ಹೊರಟ.
*    *   *  * *** *  *   *    *
ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಐದುಐದೂವರೆಗೆಲ್ಲ ಗೌರಿಯೇ ಬಂದು ಎಬ್ಬಿಸಿದಾಗ ನಾನೂ ಖುಷಿಯಿಂದಲೇ ಎದ್ದು ಕುಳಿತೆ. ಗೌರಿಯಾಗಲೆ ಮಿಂದು ಮಡಿಯುಟ್ಟಿದ್ದಳು. ನಾನು ಅವಳನ್ನೇ ನೋಡುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ ಗೌರಿ ‘ನೀವು ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ. ಗುಡಿ ಹತ್ರ ಹೋಗಾನ ದೇವರನ್ನ ಎತ್ತೊ ಹೊತ್ಗೆ’ ಎಂದಳು. ನಾನು ಸ್ವಲ್ಪ ಚುಡಾಯಿಸುವವನ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ‘ನಿಮ್ಮಲ್ಲಿ ಅಳಿಯನಿಗೂ ಇದೇ ರೀತಿ ಉಪಚಾರ ಇರುತ್ತಾ’ ಎಂದೆ. ‘ಉಪಚಾರವೇನೊ ಇರುತ್ತೆ. ಆದರೆ ನೀವು ಆಗ್ತಿನಿ ಅಂದ್ರೆ ಸಗಣಿ ತಿಂದು, ಗಂಜಲ ಕುಡ್ದು ನಾಲಗೆನೂ ಸುಟ್ಟಗಬೇಕಾಗುತ್ತೆ’ ಎಂದು ನಕ್ಕಳು. ನಾನೂ ಅವಳಿಗೆ ಇಷ್ಟವಾಗಿದ್ದೇನೆ ಎಂಬ ದೈರ್ಯದಿಂದ ‘ನಾನು ಈ ಮನೆ ಅಳಿಯ ಆಗಬಹುದೆ?’ ಎಂದು ಮೆಲುದನಿಯಲ್ಲಿ ಕೇಳಿದೆ. ಅವಳ ಒಂದು ಮಾತನ್ನೂ ಆಡದೆ ನನ್ನ ಕಡೆಗೊಮ್ಮೆ ನೋಡಿ ಎದ್ದು ಹೋದಳು. ನನಗೆ ‘ಅಯ್ಯೊ, ನಾನು ಹೀಗೆ ಕೇಳಬಾರದಿತ್ತು’ ಅನ್ನಿಸಿತು.
ನಾವು ಗುಡಿಯ ಬಳಿ ಬರುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ನೂರಾರು ಜನ ಜಮಾಯಿಸಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದರು. ಓಬಳಯ್ಯ ಬಿಳಿ ಕಸೆ ಅಂಗಿ ಚಲ್ಲಣ ತೊಟ್ಟು ಗುಡಿಯ ಬಾಗಿಲಲ್ಲೆ ನಿಂತಿದ್ದ. ಗೌರಿಯ ತಂದೆ ಬಂದು ಕಾಯಿ ಹೊಡೆದಾಕ್ಷಣ ಪೆಟ್ಟಿಗೆಯಾಕಾರದ ದೇವರನ್ನು ಒಂದು ಕಂಬಳಿಯಲ್ಲಿಟ್ಟು ಹೊತ್ತುಕೊಂಡು ಕೆರೆಯ ಕಡೆಗೆ ಹೊರಟರು. ಗೌರಿ ‘ಇದೇ ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವರು’ ಎಂದು ನನ್ನ ಕಿವಿಯಲ್ಲಿ ಉಸುರಿದಳು. ಅದು ನನಗೆ ಇಷ್ಟವಾಯಿತಾದರೂ, ಹಲವಾರು ಕಣ್ಣುಗಳು ನಮ್ಮನ್ನೇ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದುದನ್ನು ಕಂಡು ಒಂದು ರೀತಿಯ ಮುಜುಗರವಾಯಿತು. ಅದನ್ನು ತೋರಿಸಿಕೊಳ್ಳದೆ, ‘ಅದರ ಒಳಗೇನಿದೆ?’ ಎಂದೆ. ‘ನನಗೂ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವ್ರು ತಾಮ್ರದ್ದು. ಅದನ್ನು ತಗಿದಂಗೆ ಬೆಸಗೆ ಹಾಕ್ಬಿಟ್ಟವರೆ. ನಾನು ಬೇರೆ ಹಟ್ಟಿ ಮರದ ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವರನ್ನು ನೋಡಿದ್ದೀನಿ. ಅದ್ರೊಳಗೆ ಅದೆಂತದೋ ಕಲ್ಲಿರ್ತವೆ’ ಎಂದಳು. ‘ಸಾಲಿಗ್ರಾಮದ ಕಲ್ಲು’ ಎಂದು ನಾನಂದಾಗ ‘ಹೌದು ಹೌದು. ನಿನ್ಗೆಂಗೆ ಗೊತ್ತು?’ ಎಂದಳು. ಅವಳು ಏಕವಚನ ಬಳಸಿದ್ದು ನನಗೆ ಇಷ್ಟವಾಯಿತು. ‘ನಮ್ಮ ಜನ ಪೆಟ್ಟಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲಿಟ್ಟು ಪೂಜೆ ಮಾಡ್ತಾರೆ ಅಂದ್ರೆ ಅದು ಸಾಲಿಗ್ರಾಮದ ಕಲ್ಲೇ ಆಗಿರುತ್ತೆ’ ಎಂದೆ.
ಕೆರೆಯಲ್ಲಿ ಪೆಟ್ಟಿಗೆ ದೇವರಿಗೆ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿಸಿಕೊಂಡು ಹೊಸ ಕಂಬಳಿಯಲ್ಲಿಟ್ಟು ತಂದರು. ಇನ್ನೊಂದು ಕಂಬಳಿಯಲ್ಲಿ ಗದ್ದುಗೆ ಮಾಡಿ ದೇವರನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠೆ ಮಾಡಿ ಪೂಜೆಗೆ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು ಹುಡುಗರನ್ನು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಕರೆತಂದರು. ಇಬ್ಬರಿಗೂ ಸುಮಾರು ಏಳೆಂಟು ವರ್ಷಗಳಿರಬಹುದು ಅಷ್ಟೆ. ಇಬ್ಬರಿಗೂ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿಸಿ ಚಲ್ಲಣ ತೊಡಿಸಿದ್ದರು. ಅದಕ್ಕಿದ್ದ ಲಾಡಿಯ ತುದಿಗೆ ಕುಚ್ಚಿನಂತ ಗೊಂಡೆ ಹೂವಿನ ಅಲಂಕಾರವಿತ್ತು. ಅವರಿಗೆ ತೊಡಿಸಿದ್ದ ಕಸೆ ಅಂಗಿಗೆ ಎರಡೂ ಕಡೆ ತ್ರಿಶೂಲ, ಚೇಳು, ಹಾವು, ಸೂರ್ಯ ಮುಂತಾದವುಗಳನ್ನು ಕಸೂತಿ ಹಾಕಿದ್ದರು. ಪೂಜಾರಿಯು ಬಂದು ಅವರಿಬ್ಬರಿಗೂ ತೀರ್ಥ ಹಾಕಿದ ಮೇಲೆ, ಓಬಳಯ್ಯ ಕಾಯಿಸಿದ ಸ್ವಸ್ತಿಕ್ ಆಕಾರದ ಮುದ್ರೆಯನ್ನು ತಂದು ಹೆಂಗಸರ ಕಡೆಗೆ ನೋಡಿ ‘ಹೂಂ, ಹೇಳಿ’ ಎಂದ. ನಾನು ನನ್ನ ರೆಕಾರ್ಡರನ್ನು ಆನ್ ಮಾಡಿದೆ.
ಹತ್ತನೆ ವರುಸದ ಮುಟ್ಟಾದ ಎಲಿವಳಗ
ತಾಯಂಜನದೇವಿ ಧರಿಸ್ಯಾಳ ಸುವ್ವೀ
ತಾಯಂಜನದೇವಿ ಧರಿಸಿದ ಕಾರಣದಿಂದ ಸುವ್ವೀ
ಸ್ವಾಮಿ ಹುಟ್ಟ್ಯಾನು ಲಂಕಿ ಹನುಮಯ್ಯ ಸುವ್ವೀ
ಅಕ್ಕಂಜಣದೇವಿ ಬಾಲನ ಪಡೆದಾಳೆ ಸುವ್ವೀ
ಕಾಲ ತೊಳೆವುಕೆ ನೀರ ಮೊದಲಿಲ್ಲ ಸುವ್ವೀ
ಕಾಲ ತೊಳೆವುಕೆ ನೀರಿಲ್ಲ ಹನುಮಯ್ಯ ಸುವ್ವೀ
ದೋರಲ ಸಮುದ್ರ ತಿರುವ್ಯಾನೆ ಸುವ್ವೀ
ಹೀಗೆ ಹಾಡು ಸಾಗಿರುವಾಗಲೇ ಓಬಳಯ್ಯ ಇಬ್ಬರು ಹುಡುಗರಿಗೂ ತೋಳಿನ ಮೇಲೆ ಮುದ್ರೆ ಹೊತ್ತಿದ. ಅವರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನೂ ತುಟಿತೆರೆದು ಅಳಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ನನಗೆ ಅಯ್ಯೋ ಎನ್ನಿಸಿತು. ಗೌರಿಯ ಮುಖ ನೊಡಿದೆ. ಅವಳಿಗೂ ಅಯ್ಯೋ ಅನ್ನಿಸಿರಬೇಕು ಎಂದುಕೊಂಡೆ. ‘ಇಂದಿನಿಂದ ಅವರು ಪೂಜಾರಿಯರು’ ಎಂದ ಗೌರಿಯ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ನೋವಿತ್ತೆ ಎಂದು ಹುಡುಕುವ ವಿಫಲ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನೂ ಮಾಡಿದೆ.
        ಸುಮಾರು ಮೂರು ಗಂಟೆಯ ಹೊತ್ತಿಗೆ ದೇವರ ಉತ್ಸವಗಳೆಲ್ಲ ಮುಗಿದು ಸೀಪರು ಅಡಿಗೆ ಸಿದ್ದವಾಗಿ ಕಾಯುತ್ತಿತ್ತು. ‘ಪೂಜಾರಿ ಇನ್ನು ಊಟಕ್ಕೆ ಏಳಿ’ ಎಂದಾಗ ಜನವೆಲ್ಲ ಗುಡಿಯ ಮುಂದೆ ಎರಡು ಸಾಲಾಗಿ ಕುಳಿತರು. ಮುತ್ತುಗದ ಎಲೆಯನ್ನು ನವ್ಯಕಲಾಕೃತಿಯಂತೆ ಜೋಡಿಸಿ ಕಟ್ಟಿದ್ದ ಊಟದ ಎಲೆಗಳ ಮೇಲೆ ಮಾಡಿದ್ದ ಎಲ್ಲಾ ರೀತೀಯ ಅಡುಗೆಯನ್ನು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಬಡಿಸುವವರಗೆ ತಿನ್ನಬಾರದೆಂದು ಗೌರಿ ಮೊದಲೇ ನನಗೆ ಹೇಳಿದ್ದಳು. ಓಬಳಯ್ಯ ಮುಂದೆ ನಿಂತು ಬಡಿಸುತ್ತಿದ್ದ. ‘ಎಲ್ಲಾರ್ದು ಆಯ್ತು ಪೂಜಾರ್ರೆ’ ಎಂದಾಗ, ಪೂಜಾರಿ ‘ಇನ್ನು ಊಟ ಮಾಡಬೌದಲ್ಲ’ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಿರುವಾಗಲೇ ಸಾಲಿನ ನಡುವಿನಿಂದ ಎದ್ದ ಠೊಣಪನಂತಿದ್ದವನೊಬ್ಬ, ‘ಪೂಜಾರ್ರೆ, ಒಂದು ಮಾತು ಇತ್ಯರ್ಥ ಆಗಗಂಟ ತುತ್ತು ಎತ್ತಂಗಿಲ್ಲ’ ಎಂದ. ಗೌರಿ ‘ಅವ್ನ ಹೆಸ್ರು ಪಾಲ’ ಎಂದಳು. ಅತ್ತ ಪೂಜಾರಿ ‘ಹೇಳು ಪಾಲ. ಅದೇನು ಮಾತು?’ ಎಂದ. ‘ನಿಮ್ಮಗಳಿಚಾರನೆ’ ಎಂದಾಗ ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಸಮಸ್ತರ ಬಾಯಿಂದ ಚಿತ್ರವಿಚಿತ್ರವಾದ ಶಬ್ಧಗಳು ಹೊರಬಂದವು. ನಾನು ಗೌರಿ ಮುಖಮುಖ ನೋಡಿಕೊಂಡೆವು. ಸದ್ಯಕ್ಕೆ ಊಟವಿಲ್ಲವೆಂದೋ ಏನೋ ಕೆಲವರು ಕುಕ್ಕುರಗಾಲಲ್ಲಿ ಕುಳಿತುಕೊಂಡರು. ಎದ್ದು ನಿಂತ ಪಾಲ ‘ಪೂಜಾರ್ರೆ ನಮ್ಮಟ್ಟಿ ಕಟ್ಟು ಕಟ್ಳೆ ನಿಮಗೆ ಗೊತ್ತೇ ಇದೆ. ನಮ್ಮ ಕುಲದ ಎಣ್ಣುಮಗ್ಳು ಇನ್ನೊಂದು ಕುಲದವನ್ನ ಮದುವೆ ಆಗಂಗಿಲ್ಲ. ಅದ್ರಲ್ಲು ನಿಮ್ಮಗ್ಳು ಹಿಂಗೆ ನಮ್ಮ ಜಾತಿಯವನೆ ಅಲ್ಲದ ಪ್ಯಾಟೆ ಹುಡುಗನ ಜೊತೆ ಮೊದುವೆಗೆ ಮೊದ್ಲೆ ತಿರ್ಗಾಡದು ಸರಿಯಾಗ್ತದ. ಅವ್ಳೇನು ದೇವ್ರ ಹೊತ್ತವ್ಳು ಅಲ್ವಲ್ಲ ಹೆಂಗಾದ್ರು ಮಾಡ್ಕಳ್ಳಿ ಅನ್ನಾಕೆ’ ಎಂದ. ಇದಾವುದನ್ನೂ ನಿರೀಕ್ಷಿಸಿರದ ನನಗೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವೂ ಭಯವೂ ಆಗಿ ಗೌರಿಯ ಮುಖವನ್ನು ನೋಡುವ ಮನಸ್ಸಾಗಲಿಲ್ಲ.
ಪೂಜಾರಿ ಎದ್ದು ನಿಂತು ‘ಮಾಜನಗಳೆ, ವಿಷಯ ನನ್ನ ಮನೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿರೋದ್ ಆದ್ರಿಂದ ನಾನು ಕೆಳಗೆ ಕುತ್ಗಂತಿನಿ. ನಾಕು ಜನ ಮುಖಂಡ್ರು ಹೆಂಗಿದ್ರು ಅವ್ರೆ. ಇನ್ನೊಬ್ರು ಯಾರಾದ್ರು ಮೇಲಕ್ಕೆ ಕುತ್ಕಳ್ಳಿ’ ಎಂದು ಕೆಳಗಿಳಿದು ಬಂದು ನಿಂತುಕೊಂಡ. ಯಾರೋ ‘ಓಬಳಯ್ಯ’ ಅಂದರು. ಇನ್ನಾರೋ ‘ಪಾಲಯ್ಯ’ ಅಂದರು. ಆದರೆ ಕಟ್ಟೆ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತಿದ್ದವನೊಬ್ಬ ‘ಬಾ ಓಬಳಯ್ಯ’ ಎಂದಾಗ ಓಬಳಯ್ಯ ಹೋಗಿ ಕುಳಿತುಕೊಂಡ. ಪಂಚಾಯ್ತಿ ಶುರುವಾಯಿತು. ನಮ್ಮಿಬ್ಬರಿಗೂ ಎದ್ದು ನಿಲ್ಲುವಂತೆ ಯಾರೋ ಹೇಳಿದರು. ನಾವು ಎದ್ದು ಕಟ್ಟೆಗೆ ಸಮೀಪ ಬಂದು ನಿಂತು ಕೂಂಡೆವು. ನಾನು ಮಾತನಾಡಲು ಹೋದಾಗ ಗೌರಿ ಸುಮ್ಮನಿರುವಂತೆ ಕಣ್ಣಲ್ಲೆ ಸೂಚಿಸಿದಳು. ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದಲ್ಲಿ ಈ ತರದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಬಹಳ ಗಂಭೀರವಾಗಿ ತಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಎಲ್ಲೋ ಓದಿದ್ದು ಜ್ಞಾಪಕಕ್ಕೆ ಬಂದು ಸಣ್ಣಗೆ ಭಯವಾಗುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ಗೌರಿಗೆ ಏನು ಮಾಡುತ್ತಾರೋ ಅನ್ನಿಸಿ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬೇಸರವಾಯಿತು. ಪಾಲಯ್ಯ ಮುಂದುವರೆಸಿ, ‘ಈಗ ಹೆಂಗು ಅವ್ಳು ಕುಲಗೆಟ್ಟವ್ಳೆ. ಅವ್ಳನ್ನು ದೇವ್ರಿಗೆ ಬುಟ್ಬುಡಿ. ಇಲ್ಲಾಂದ್ರೆ ಅವಯ್ಯನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟು ಮದುವೆ ಮಾಡಿ. ಅವ್ರು ತೆರ ತಪ್ದಂಡ ಕೊಡ್ಲಿ’ ಎಂದ. ಪಾಲಯ್ಯ ನನಗೆ ಇಷ್ಟವಾಗತೊಡಗಿದ. ಆದರೆ ಯಾರದರೂ ಗೌರಿಯನ್ನು ದೇವರಿಗೇ ಬಿಡಬೇಕೆಂದರೆ ಎಂದು ಭಯವಾಯಿತು. ‘ನೋಡಿ. ನಾವೇನು ತಪ್ಪು ಮಾಡಿಲ್ಲ. ಗೌರಿ ಒಳ್ಳೆ ಹುಡುಗಿ. ನನ್ಜೊತೆ ಅವಳು ತಿರುಗಾಡಿದ್ದೆ ತಪ್ಪಾಗಿದ್ರೆ ನೀವು ಕೇಳಿದ ತಪ್ಪುದಂಡವನ್ನು ನಾನು ಕೊಡ್ತಿನಿ. ಅವಳನ್ನು ದೇವರಿಗೆ ಬಿಡುವ ವಿಚಾರ ಬೇಡ’ ಎಂದೆ. ‘ಆಗ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತಿದ್ದವರೊಬ್ಬರು ‘ಸಯಾಬ್ರೆ, ಇದೆಲ್ಲ ನಿಮ್ಗೆ ಗೊತ್ತಾಗಕಿಲ್ಲ. ಸುಮ್ಕಿರಿ’ ಎಂದು ಗೌರಿಗೆ ‘ಏನವ್ವ ಗೌರಿ. ನೀನ್ ಓದ್ದೋಳು. ಈಗ ನೀನೆ ಹೇಳು. ದೇವ್ರಿಗೆ ಒಪ್ಪಿಸ್ಕೊಂತಿಯಾ ಇಲ್ಲ ಈವಯ್ಯನ್ನ ಮದುವೆ ಆಗ್ತಿಯ. ನೀನ್ ಮದುವೆ ಆಗ್ತಿನಿ ಅಂದ್ರೆ ಈವಯ್ಯನ್ಕುಟೆ ಮದುವೆ ಮಾಡ್ಸ್ ಜವಬ್ದಾರಿ ಈ ಪಂಚಾತಿದು’ ಎಂದ. ಗೌರಿ ಏನು ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ ಎಂದು ನಾನು ಕುತೂಹಲದಿಂದ ನೊಡತೊಡಗಿದೆ. ಅವಳು ಮಾತನಾಡದೆ ಅವಳ ಅಪ್ಪನ ಕಡೆಗೆ ನೊಡುತ್ತಿದ್ದಳು. ಆಗ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿದ್ದವ್ನೊಬ್ಬ ‘ಹೊತ್ತಾಗುತ್ತೆ ಬೇಗ ಯೋಳಮ್ಮೌ. ಈಗ್ಲೆ ಅಡ್ಗೆ ತಣ್ಗಾಗೈತೆ’ ಎಂದು ಕೂಗಿದ. ಅದಕ್ಕೆ ಪರವಿರೋದವಾದ ಕೂಗುಗಳೂ ಕೇಳಿಬಂದವಾದರೂ ನಾನಾವುದನ್ನೂ ಗಮನಿಸದೆ, ಗೌರಿಯನ್ನೇ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೆ. ‘ಅವ್ರು ಒಪ್ಪೊದಾದ್ರೆ ನಾನು ಅವ್ರನ್ನೆ ಮದುವೆಯಾಗ್ತಿನಿ. ಇಲ್ಲಂದ್ರೆ ನಿಮ್ಮ ದಮ್ಮಯ್ಯ ಅಂತಿನಿ ದೇವ್ರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಬಿಡ್ಬೇಡಿ. ಇನ್ನೇನಾದ್ರು ಶಿಕ್ಷೆ ಕೊಡಿ’ ಎಂದು ಕೈ ಮುಗಿದು ಕೇಳಿದಳು. ಬೇರೆಯವರು ಇನ್ನು ಏನಾದರು ಹೇಳಬಹುದೆಂದುಕೊಂಡ ನಾನು ತಕ್ಷಣ ‘ನೋಡಿ. ತಪ್ಪು ನನ್ನದು. ಗೌರಿಗೆ ಏಕೆ ಶಿಕ್ಷೆ. ಅವಳನ್ನು ಯಾವ ದೇವರಿಗೂ ಬಿಡುವುದೂ ಬೇಡ. ನಾನೇ ಮದುವೆಯಾಗುತ್ತೇನೆ. ಹೇಳಿ ಎಷ್ಟು ತೆರ ಕೊಡಬೇಕು’ ಎಂದೆ. ಗೌರಿಯ ಮುಖ ಸಂತೋಷದಿಂದ ಕಂಗೊಳಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಅತ್ತ ಪೂಜಾರಿಯೂ ಕೃತಜ್ಞತಾಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ನನ್ನಡೆಗೆ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದ.
ಮುಖಂಡರಲ್ಲೊಬ್ಬರು, ‘ಮಾಮೂಲಿ, ಐವತ್ತೊಂದ್ರುಪಾಯಿ ತೆರ ಕೊಡ್ಲಿ. ಇನ್ನೈವತ್ತೊಂದ್ರುಪಾಯಿ ದಂಡ ಕೊಡ್ಲಿ’ ಎಂದರು. ಆಗ ಪಾಲನೆದ್ದು, ‘ಅದೆಂಗಾದಾತು ಬುಡಿ. ನಮ್ಮ ಕುಲದವ್ರೆ ಐವತ್ತೊಂದ್ರುಪಾಯಿ ತೆರ ಕೊಡ್ತಾರೆ. ಈವಯ್ಯ ಬೇರೆ ಜಾತಿ. ಕೊಡ್ಲಿ ಬುಡಿ ಇನ್ನೊಂದಿಷ್ಟು ತೆರಾನ. ದಂಡಾನು ಅಷ್ಟೆ’ ಎಂದ. ಆಗ ಇನ್ನೊಬ್ಬ ಪಂಚಾಯ್ತಿದಾರ ‘ಪಾಲಯ್ಯ ನಿಂದು ಅತಿಯಾಯ್ತು. ಕಟ್ಟೆ ಮ್ಯಾಲೆ ಕೂತಿರೊ ನಮ್ಗೇನು ಗೊತ್ತಿಲ್ವ ಏನ್ ಮಾಡ್ಬೇಕು ಅಂತ. ಸುಮ್ಕಿರು’ ಎಂದು ನನ್ನ ಕಡೆಗೆ ತಿರುಗಿ ‘ನೋಡಿ ಅಯ್ನೋರೆ. ನೂರೈವತ್ತೊಂದ್ರುಪಾಯಿ ತೆರ ಕೊಟ್ಬುಡಿ. ದಂಡಾನು ಅಷ್ಟೆ’ ಅಂದ. ನಾನು ‘ಆಗಲಿ. ಆದ್ರೆ ಮದುವೇನ ಇವತ್ತೇ ಮಾಡಿ ಕೊಡ್ಬೇಕು. ಮದುವೆ ಖರ್ಚಿಗೇನು ಯೋಚ್ನೆ ಮಾಡೋದ್ಬೇಡ. ನಾನ್ಕೊಡ್ತಿನಿ’ ಎಂದೆ. ಗೌರಿ ನಗುತ್ತಿರುವಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು ನನ್ನ ಅವಸರವನ್ನು ಕಂಡು. ಆದರೆ ನನಗೆ ಯಾವ ಅವಸರವೂ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಬೇರೆ ಯಾರಾದರೂ ಏನಾದರೂ ಹೇಳಿ, ಯಾವ ಗೊತ್ತು ಗುರಿಯಿಲ್ಲದೇ ಸಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಈ ಪಂಚಾಯ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಗೌರಿಯನ್ನು ದೇವರಿಗೆ ಬಿಡಿ ಎಂದುಬಿಟ್ಟರೆ ಎಂಬ ಭಯ ನನ್ನದಾಗಿತ್ತು. ನಾನು ಹೇಳಿದ್ದಕ್ಕೆ ಪಂಚಾಯ್ತಿದಾರರು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡರಾದರೂ, ‘ಊಟಕ್ಕೆ ಮೊದಲು ಮದುವೆ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ದೋಯಿಸ್ರನ್ನು ಕರೆಸ್ಬೇಕು. ಅದ್ರಿಂದ ಈಗ ಊಟ ಆಗ್ಲಿ ನಾಳೆ ಮದುವೆ ಆಗ್ಲಿ’ ಎಂದರು. ಇದಕ್ಕೆ ಬಹಳ ಮಂದಿ ಒಪ್ಪಿಗೆಯನ್ನೂ ಕೊಟ್ಟರು. ನಾನು ಹೆಮ್ಮೆಯಿಂದ ಗೌರಿಯ ಕಡೆಗೆ ನೊಡುತ್ತಿದ್ದರೆ ಪಾಲಯ್ಯ, ‘ಮದುವೆ ಬೇಕಾದ್ರೆ ನಾಳೆನೆ ಮಾಡಿ. ಈಗ ತೆರ ಕೊಟ್ಟು ಇಳ್ಳೇವು ಶಾಸ್ತ್ರ ಮಾಡ್ಕಂಬುಡ್ಲಿ. ಅದುಕ್ಮುಂಚೆ ಈವಯ್ಯನ ಅಪ್ಪ ಅವ್ವನ್ನ ಒಂದು ಮಾತ್ಕೇಳ್ಬಾರದ? ಅದು ಈಗ್ಲೆ ತೀರ್ಮಾನ ಆಗ್ಲಿ’ ಎಂದ.
ಮತ್ತೆ ಪಾಲ ನನಗೆ ಇಷ್ಟವಾದ. ನನಗೆ ತೊಂದರೆ ಕೊಡಬೇಕೆಂಬುದೇ ಅವನ ಎಣಿಕೆಯಾಗಿದ್ದಿರಲಿಲ್ಲ ಅನ್ನಿಸಿತು. ‘ನೋಡಿ, ನನ್ನ ತಂದೆ ತಾಯಿ ಭಯ ನಿಮಗೆ ಬ್ಯಾಡ. ಅವರಾರು ಈಗಿಲ್ಲ. ನಾನು ಒಬ್ಬೊಂಟಿ. ಈಗ ಬೇಕಾದ್ರೆ ಅದೇನೊ ಶಾಸ್ತ್ರ ಅಂದ್ರಲ್ಲ ಅದನ್ನು ಮಾಡಿ. ಪಾಪ, ಜನ ಎಲ್ಲ ಊಟನಾದ್ರು ಮಾಡ್ಲಿ’ ಎಂದೆ. ಎದ್ದು ನಿಂತೆ ಓಬಳಯ್ಯ ‘ಇನ್ಮೇಲೆ ನೀನೆಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬೊಂಟಿ ಬುಡಣ್ಣಯ್ಯೌ. ನಾವಿಲ್ವ. ಗೌರವ್ವಿಲ್ವಾ. ತತ್ತಾ ಇತ್ತ ನೂರೈವತ್ತೊಂದ್ರುಪಾಯಿಯ’ ಎಂದ. ಆತನ ಮಾತು ನನಗೆ ಇಷ್ಟವಾಯಿತು. ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ನನಗೂ ಬಂಧುಗಳಿದ್ದಾರೆ ಎನ್ನಿಸಿತು. ನಾನು ನೂರೈವತ್ತೊಂದು ರುಪಾಯಿ ಕೊಡುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಮುಖಂಡರೊಬ್ಬರು ಪೂಜಾರಿಯನ್ನು ಕರೆದು ಅವನ ಕೈಯಲ್ಲಿ ವಿಳ್ಳೇದೆಲೆಯನ್ನೂ ಅಡಿಕೆಯನ್ನೂ ಕೊಟ್ಟರು. ನನ್ನಿಂದ ಹಣವನ್ನು ಪಡೆದ ಪೂಜಾರಿ ಅದರಲ್ಲಿನ ಒಂದು ರುಪಾಯಿಯನ್ನು ತಿರುಗಿ ವಿಳ್ಳೇದೆಲೆಯ ಮೇಲೆ ಇಟ್ಟು ‘ನಮ್ಮ ಹೆಣ್ಣು ನಿಮಗೆ’ ಎಂದು ನನಗೆ ತಿರುಗಿ ಕೊಟ್ಟರು.
        ‘ಇನ್ನಾದ್ರು ಊಟ ಮಾಡ್ಬೌದಲ್ಲ’ ಎಂದ್ ಓಬಳಯ್ಯ ‘ನಾಳೆ ಮದುವೆ ಊಟ. ಒಂದೆರಡು ಕುರಿಗಳನ್ನಾದ್ರು ಕಡಿಬೇಕಪ್ಪ’ ಎಂದು ಪೂಜಾರಿಗೆ ಹೇಳಿದ. ಆದರೆ ಮತ್ತೆ ಎದ್ದು ನಿಂತ ಪಾಲಯ್ಯ, ‘ನಂದು ಇನ್ನೂ ಒಂದ್ಮಾತೈತೆ’ ಎಂದ. ಜನರೆಲ್ಲ ‘ಏನು" ಎಂಬಂತೆ ಅಸಹನೆಯಿಂದ ಅವನ ಕಡೆಗೆ ನೋಡಿದರು. ‘ಯಾಕ್ರಪ್ಪ ಎಲ್ಲ ಮರೆತುಬುಟ್ರಾ. ಕುಲ್ವಲ್ಲದಕುಲ್ದೋನ ಜೊತೆ ಮದುವೆಯಾದೋಳ ಮತ್ತೆ ನಮ್ಮ ಕುಲಕ್ಕೆ ಸೇರಿಸ್ಕಣದುಕ್ಕು ಮುಂಚೆ ಅವ್ಳ ಸುದ್ದಿಯಾಗ್ಬಾರ್ದಾ? ಅದನ್ನು ಯೀಗ್ಲೆ ತೀರ್ಮಾನ ಮಾಡ್ಬುಡಿ’ ಎಂದ. ಈ ಪಾಲಯ್ಯ ನನಗೆ ವಿಚಿತ್ರ ಮನುಷ್ಯನಂತೆ ಕಂಡ. ತನ್ನ ಕುಲದಲ್ಲಿ ಅಚಲವಾದ ನಿಷ್ಟೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವನಂತೆ, ತನ್ನ ಕುಲಕ್ಕೂ ದೇವರಿಗೂ ಒಂದಿನಿತೂ ಅಪಚಾರವಾಗಬಾರದೆಂದು ಹಾರೈಸುವ ಹಿತೈಷಿಯಂತೆ ಕಂಡ. ಓಬಳಯ್ಯ ಮತ್ತೆ ನಿಂತು ‘ಅದ್ಕೂ ನಿನ್ಗೀಗ್ಲೆ ಅವಸ್ರಾನ? ಇದ್ದೇ ಇದೆ. ಗೌರಿನ ತಂಗಡಿ ಗಿಡದ್ ಬಳಿ ನಿಲ್ಸಿ, ಬೇವಿನ್ಕಡ್ಡಿಲಿ ನಾಲ್ಗೆ ಸುಟ್ಟು, ಗೋಗಂಧದಲ್ಲಿ ತೊಳ್ದು ಸುದ್ದಿ ಮಾಡಿ ಕರ್ಕಾಣದು. ಅಷ್ಟೆಯ’ ಎಂದ. ಅದಕ್ಕೆ ಎಲ್ಲರೂ ಒಪ್ಪಿದರು.
ಆದರೆ ನನಗೆ ಇದು ಒಪ್ಪಿಗೆಯಾಗಲಿಲ್ಲ. ‘ನೋಡಿ. ನೀವು ಅಂದ್ಕೊಂಡಿರೊ ತಪ್ಪು ನನ್ನಿಂದ ಆಗಿದೆ. ಅದೇನು ಶುದ್ದೀಕರಣ ಮಾಡ್ತಿರೊ ಅದನ್ನ ನನಗೆ ಮಾಡಿ. ಈ ನಾಲ್ಗೆ ಸುಡೋದು ಅದನ್ನೆಲ್ಲ ನನ್ಕೈಲಿ ನೋಡಕ್ಕಾಗಲ್ಲ’ ಎಂದೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಮುಂದೆ ಬಂದ ಗೌರಿ, ‘ಇಲ್ಲ ನೀವು ನನಗೆ ಮಾಡಿರೊ ಉಪ್ಕಾರನೆ ಸಾಕು. ನನ್ನ ನಾಲ್ಗೆನೆ ಸುಡುಸ್ಕೋತಿನಿ. ಬೇಕಾದ್ರೆ ನೀವು ದೂರ ನಿಂತ್ಕಳಿ’ ಎಂದಳು. ಓಬಳಯ್ಯ ಜೋರಾಗಿ ನಗುತ್ತ ‘ಕೇಳ್ರಪ್ಪ. ನಮ್ಗೆ ಊಟದ್ ಚಿಂತೆ. ಇವರಿಗೆ ಇನ್ನವುದೋ ಚಿಂತೆ. ಅದೆಲ್ಲ ಮದುವೆ ಆದ್ಮೇಲಿನ್ ಮಾತು. ಈಗ ಊಟ ಮಾಡೇಳಿ’ ಎಂದು ಪೂಜಾರಿಯ ಕಡೆಗೆ ತಿರುಗಿ ‘ಪೂಜಾರಪ್ಪ ಇನ್ನೇನು ಯೇಳ್ಬುಡು’ ಎಂದ. ಗೌರಿಯ ಅಪ್ಪ ತನ್ನ ಎರಡು ಕೈಗಳನ್ನೆತ್ತಿ ‘ಇನ್ನ ಊಟ ಮಾಡ್ಬೌದಪ್ಪ. ಮಾಡಿ’ ಎಂದು ಜೋರಾಗಿ ಕೂಗಿದ.
ಜನರೆಲ್ಲ ಊಟದ ಕಡೆಗೆ ಗಮನಹರಿಸಿದರೆ ನಾವಿಬ್ಬರು ಪರಸ್ಪರ ಮುಖ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ ಓಬಳಯ್ಯ, ‘ಯಾಕೆ? ಮದುವೆ ಗಂಡುಹೆಣ್ಣಿಗೆ ಊಟ ಬ್ಯಾಡವಾ?’ ಎಂದಾಗ ಜನರೆಲ್ಲ ಒಂದು ಗಳಿಗೆ ಊಟ ನಿಲ್ಲಿಸಿ ‘ಗೊಳ್’ ಎಂದು ನಕ್ಕು ಮತ್ತೆ ಊಟ ಮುಂದುವರೆಸಿದರು.
*    *   *  * *** *  *   *    *

Monday, August 04, 2014

‘ಪದಧ್ವನಿ’ ಅಂದರೆ… ...

ಭಾರತೀಯ ಕಾವ್ಯಮೀಮಾಂಸೆಯ ಧ್ವನಿ ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಪ್ರಬೇಧಗಳಲ್ಲಿ ಪದಧ್ವನಿ ಎಂಬುದೊಂದುಂಟು. ‘ಶಬ್ದ ಶಕ್ತಿಮೂಲ’ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಹೇಳುವಾಗ, ಕೇವಲ ಒಂದು ಪದದ ಮೇಲೆ ಒತ್ತು ಬೀಳುವುದನ್ನು ಹಾಗೂ ಆ ಪದದಿಂದಲೇ ಒಂದು ಅಲಂಕಾರ ಧ್ವನಿಸುವುದನ್ನು ಪದಧ್ವನಿ ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ.
ವಿಚ್ಛಿತ್ತಿಶೋಭಿನೈಕೇನ ಭೂಷಣೇನೇವ ಭಾಮಿನಿ
ಪದದ್ಯೋತ್ಯೇನ ಸುಕವೇರ್ಧ್ವನಿನಾ ಭಾತಿ ಭಾರತಿ||
ರಮಣೀಯವಾಗಿ ಶೋಭಿಸುವ ಒಂದೇ ಆಭರಣದಿಂದ ಸ್ತ್ರೀ ಹೇಗೆ ಕಳೆಗೂಡುವಳೋ ಹಾಗೆ ಒಂದು ಪದವು ಹೊಳೆಯಿಸುವ ಧ್ವನಿಯಿಂದಲೇ ಸುಕವಿಯ ವಾಣಿ ಕಳೆಗೂಡುತ್ತದೆ! ಹಲವಾರು ಉದಾಹರಣೆಗಳಿಂದ ಅದನ್ನು ಮನನ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.
ಸಂಸ್ಕೃತ ಕಾವ್ಯದಿಂದಲೇ ಆರಂಭಿಸುವುದಾದರೆ, ಭಾಸನ ಊರುಭಂಗ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ, ತೊಡೆ ಮುರಿದುಕೊಂಡು ಮರಣಶ್ಯಯ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿರುವ ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೂ ಆತನ ಕಿರಿಯ ಮಗ ದುರ್ಜಯನಿಗೂ ನಡೆಯುವ ಸಂಭಾಷಣೆಯನ್ನು ಗಮನಿಸಬಹುದು. ತೊಡೆಯ ಮೇಲೆ ಕೂರಲು ಬಂದ ದುರ್ಜಯನನ್ನು ದೊರೆ ತಡೆದು, ‘ಈ ಪೀಠ ನಿನಗೆ ಇನ್ನು ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ’ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ‘ಮಹಾರಾಜನು ಹೋಗುವುದೆಲ್ಲಿಗೆ?’ ಎಂಬ ದುರ್ಜಯನ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ‘ನೂರು ಮಂದಿ ತಮ್ಮಂದಿರ ಹಿಂದೆ ಹೋಗುತ್ತೇನೆ.’ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ ದುರ್ಯೋಧನ. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಆತನ ನೂರು ಮಂದಿ ತಮ್ಮಂದಿರೂ ಸತ್ತುಹೋಗಿರುತ್ತಾರೆ! ಆದರೆ ಅದು ಮಗುವಿಗೆ ಅರ್ಥವಾಗುವುದಾದರೂ ಹೇಗೆ? ‘ನನ್ನನ್ನೂ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗು’ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ದುರ್ಯೋಧನ ‘ಹೋಗು ಮಗು. ಹೀಗೆಂದು ವೃಕೋದರನನ್ನು ಕೇಳು’ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ಈ ಮಾತು ಆ ಮಗುವಿಗೆ ಎಷ್ಟು ಅರ್ಥವಾಯಿತೊ ಇಲ್ಲವೊ. ಆದರೆ ಓದುಗನ ಹಾಗೂ ನಾಟಕದ ನೋಡುಗನ ಮನಸ್ಸು ಒಂದು ಕ್ಷಣ ವಿಹ್ವಲಗೊಳ್ಳುವುದು ಮಾತ್ರ ನಿಜ. ಅಲ್ಲಿ ವೃಕೋದರ ಅಂದರೆ ತೋಳನಂತೆ ಹೊಟ್ಟೆಯುಳ್ಳವನು ಅಂದರೆ ಭೀಮ! ಇನ್ನೇನು ಪ್ರಾಣ ಬಿಡಲಿರುವ ದುರ್ಯೋಧನನ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಹೋಗಲು ಆತನ ಮಗನಿಗೆ ಅನುಮತಿ ಕೊಡಬೇಕಾದವನು ಭೀಮ! ಭೀಮ ಇಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧೋನ್ಮತ್ತನಾದವನು. ಆತನಿಗೆ ಕೌರವರ ನಾಶ ಮುಖ್ಯವೇ ಹೊರತು, ಚಿಕ್ಕವರು ದೊಡ್ಡವರು ಎಂಬದಲ್ಲ. ದುರ್ಯೋಧನನ ಸಂತತಿಯನ್ನೇ ಕೊನೆಗಾಣಿಸುವ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿದವನು ಮಗುವೆಂದು ಕರುಣೆ ತೋರುವುದಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ದುರ್ಯೋಧನ ಭೀಮನನ್ನು ಕೇಳಹೋಗು ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ಭೀಮ ಅನ್ನುವುದಕ್ಕಿಂತ ವೃಕೋದರ ಎಂಬ ಪದ ಈ ಸಂದರ್ಭಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚು ಅರ್ಥವನ್ನೊದಗಿಸುತ್ತದೆ. ತೋಳ ಎಂಬುದು ಹಸಿವೆಯ ಸಂಕೇತ. ತೋಳಕ್ಕೆ ಅರ್ಥಾತ್ ಹಸಿವಿಗೆ ಯಾವುದೇ ಕರುಣೆಯಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಅದು ಹಸುಗೂಸನ್ನಾದರೂ ಕೊಂದು ತನ್ನ ಹಸಿವನ್ನು ನೀಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಆ ಕಾರಣದಿಂದ ಇಲ್ಲಿ ಭೀಮ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕಿಂತ ವೃಕೋದರ ಪದವೇ ಹೆಚ್ಚು ಧ್ವನಿಪೂರ್ಣವೆನ್ನಿಸುತ್ತದೆ.

ರನ್ನನ ಗದಾಯುದ್ಧದ ‘ಕುರುಧರೆಯೊಳ್ ಕುರುಪತಿಯನರಸಿದಂ ಪವನಸುತಂ’ ಎಂಬ ಮಾತನ್ನು ಗಮನಿಸಬಹುದು. ಕುರುಪತಿ ರಾಜ ದುರ್ಯೋಧನ. ರಾಜನನ್ನು ಆತನ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿಯೇ ಹುಡುಕುವುದೆಂದರೆ ಎಂತಹ ಆಭಾಸವಾಗುತ್ತದೆ ಎಲ್ಲವೆ? ಇನ್ನು ಮುಂದುವರೆದರೆ, ಹುಡುಕುತ್ತಿರುವವನು ಭೀಮ ಅನ್ನುವುದಕ್ಕಿಂತ ಪವನಸುತ ಎಂಬುದು ಹೆಚ್ಚು ಸಂಗತ. ಪವನ ಎಂದರೆ ಗಾಳಿ; ಗಾಳಿ ಇಲ್ಲದ, ಪ್ರವೇಶ ಮಾಡದ ಜಾಗವೇ ಇಲ್ಲ! ಹಾಗಿರುವಾಗ, ಪವನಸುತನಾದ ಭೀಮ ಕುರುಪತಿಯಾದ ದುರ್ಯೋಧನನ್ನು ಕುರುಧರೆಯಲ್ಲೇ ಹುಡುಕುತ್ತಿದ್ದಾನೆ! ಇಲ್ಲಿ ಕುರುಧರೆ, ಕುರುಪತಿ ಮತ್ತು ಪವನಸುತ ಈ ಮೂರೂ ಪದಗಳು ಪದಧ್ವನಿಯ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಉದಾಹರಣೆಗಳಾಗಿವೆ. ರನ್ನನ ಇನ್ನೊಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಮಾತು, ನೀರೊಳಿರ್ದುಂ ಬೆಮರ್ತನ್ ಉರಗಪತಾಕಂ ಎಂಬುದು. ನೀರೊಳಗಿದ್ದೂ ಬೆವರಬೇಕಾದರೆ ಆತನ ಮೇಲೆ ಇದ್ದ ಒತ್ತಡವೆಷ್ಟು? ಆತನ ಕ್ರೋಧವೆಂತದ್ದು? ಇದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಓದುಗನಿಗೆ ಮನಗಾಣಿಸಬೇಕಾದರೆ, ಇಲ್ಲಿ ದುರ್ಯೋಧನ ಎಂದೊ, ಸುಯೋಧನ ಎಂದೊ ಕರೆಯುವ ಆಗಿಲ್ಲ. ಉರಗಪತಾಕ ಎಂಬ ಪದವೇ ದುರ್ಯೋಧನನ ಮತ್ಸರದ ಸ್ವಭಾವವನ್ನು ಮನಗಾಣಿಸುತ್ತದೆ.
ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ‘ಮೂವತ್ತು ಮೂರು ಕೋಟಿ’ ಕವನದ ಸಾಲುಗಳು:
ಮೂವತ್ತು ಮೂರು ಕೋಟೀ ಮೂವತ್ತು ಮೂರು ಕೋಟೀ!
ಬಯಕೆಗಳು ಬಸಿರುಗಳು ಹಡೆದದ್ದು ಹಿಂಗಿದ್ದು
ಮೂವತ್ತು ಮೂರು ಕೋಟಿ!
ಸೂಲಗಳು
ಮೂವತ್ತು ಮೂರು ಕೋಟಿ!!
ಎಂಬ ಸಾಲುಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಬೇಕು. ಭಾರತದ ಜನಸಂಖ್ಯೆ ಮೂವತ್ತು ಮೂರು ಕೋಟಿ. ಅವರನ್ನು ಹಡೆದದ್ದು ಬಯಸಿ ಬಯಸಿ! ಆದರೆ ಅವು ಹಿಂಗಿ ಹೋಗುತ್ತಿವೆ! ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ನಿರ್ವೀರ್ಯತೆಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದವರಿಗೆ ಬೇಂದ್ರೆ ಬೀಸಿದ ಚಾಟಿ ಇದು! ಸೂಲ ಎಂಬ ಪದಕ್ಕೆ ಹೆರಿಗೆ, ಶೂಲ(ಗಲ್ಲು), ಚುಚ್ಚುವುದು ಮೊದಲಾದ ಅರ್ಥಗಳಿವೆ. ಮೇಲ್ನೋಟಕ್ಕೆ ಮೂವತ್ತು ಮೂರು ಕೋಟಿ ಹೆರಿಗೆಗಳು ಎನ್ನಿಸಿದರೆ, ಒಳನೋಟಕ್ಕೆ ಮೂವತ್ತುಮೂರುಕೋಟಿ ಶೂಲಗಳು ಮಗ್ಗುಲ ಮುಳ್ಳಾಗಿ ಚುಚ್ಚುತ್ತಿವೆ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಧ್ವನಿಸುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಸೂಲ ಎಂಬ ಒಂದೇ ಪದ ಇಡೀ ಕವಿತೆಯ ಅರ್ಥಸಾಧ್ಯತೆಯನ್ನು ಬಹುವಾಗಿ ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವಾಗಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿಬಿಡುತ್ತದೆ.
ಕುವೆಂಪು ಅವರ ಶ್ಮಶಾನ ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರ ನಾಟಕದ ತುದಿಯಲ್ಲಿ, ಪಾಂಡವರಿಗೆ ಕರ್ಣ ಕುಂತಿಯ ಮಗ, ನಮಗೆ ಸ್ವತಃ ಅಣ್ಣ ಎಂಬ ಸತ್ಯ ಗೊತ್ತಾಗುತ್ತದೆ. ಆಗ ಭೀಮನ ಬಾಯಿಯಲ್ಲಿ ಹೊರಡುವ ಉದ್ಘಾರ ‘ಕಡೆಗುಂ ಪೊಲಸಾದುದೀ ಭಾರತ ಸಂಗ್ರಾಮಂ!’ ಎಂಬುದು. ಈ ಮಾತಿನೊಂದಿಗೆ ದೃಶ್ಯವೂ ಮುಕ್ತಾಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಮಿಡುಕುಳ್ಳ ಗಂಡನಾಗಿ ದ್ರೌಪದಿಯ ಶಪಥಕ್ಕೆ ಶಸ್ತ್ರವಾಗಿದ್ದವನು ಭೀಮ. ಇಡೀ ಕೌರವರ ಸಂತತಿಯನ್ನು ಯಮಪುರಿಗಟ್ಟುವಲ್ಲಿ ಆತನದೇ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ. ಆತ ಯುದ್ಧಭಯಂಕರನೂ ಆಗಿದ್ದಂತೆ ಯುದ್ಧೋನ್ಮಾದನೂ ಆಗಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದ. ಅದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ, ಧರ್ಮಪರರಾಗಿದ್ದ ತನ್ನವರಿಗೆ ಒದಗಿದ ಕಷ್ಟಗಳ ಸರಮಾಲೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ, ದುರ್ಯೋಧನ ಮೊದಲಾದವರು. ಆ ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಬೆಂಗಾವಲಾಗಿ ಬೆಂಬಲವಾಗಿ ನಿಂತವನು ಕರ್ಣ. ಆತ ಸತ್ತ ಮೇಲೆ, ಕರ್ಣ ಅವರೆಲ್ಲರ ಹಿರಿಯ ಎಂದು ತಿಳಿದಾಗ, ಧರ್ಮವಿಜಯಕ್ಕಾಗೇ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ ಎಂದುಕೊಂಡಿದ್ದ ಭೀಮನ ಮನಸ್ಥಿತಿ ಹೇಗಾಗಿರಬೇಡ! ಧರ್ಮ, ಯುದ್ಧ, ಸಂಬಂಧಗಳು ಎಲ್ಲವೂ ಅರ್ಥಹೀನವೆನ್ನಿಸಿಬಿಡುತ್ತದೆ. ಅದುವರೆಗೂ ಮಹೋನ್ನತ ಉದ್ದೇಶಕ್ಕಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದೆ ಎಂದುಕೊಂಡಿದ್ದ ಯುದ್ಧ ಅರ್ಥಹೀನವಾಗುತ್ತದೆ. ಅದನ್ನು ಭೀಮನ ಒಂದು ಮಾತು ಇಡಿಯಾಗಿ ಕಟ್ಟಿಕೊಟ್ಟಿದೆ. ಆ ಮಾತಿಗೆ ಯಾವುದೇ ವಿವರಣೆಗಳನ್ನು ಕವಿ ಕೊಡದೆ ದೃಶ್ಯವನ್ನು ಕೊನೆಗಾಣಿಸಿರುವುದೇ ಅದರ ಅರ್ಥಸಾಧ್ಯತೆಯನ್ನು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಿಸಿರುತ್ತದೆ.
ಶ್ರೀರಾಮಾಯಣ ದರ್ಶನಂ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ, ಸೀತೆಯ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ, ಸೀತಾಪಹರಣಕ್ಕೆ ಕಾರಣಳಾಗಿದ್ದ ಚಂದ್ರನಖಿಯೂ ಉದ್ಧಾರಪಥ ಹಿಡಿದ ಸೂಚನೆಯನ್ನು ಅರಿತ ರಾವಣ, ಸೀತೆ, ಚಂದ್ರನಖಿಯರ ಎದುರಿಗೇ ಆಡುವ ಮಾತುಗಳಿವು.
ನೀನಾದೊಡಂ, ಅನಲೆಯಾದೊಡಂ, ಮತ್ತಂ ಇನ್ನಾರಾದೊಡಂ
ಇತ್ತಲ್ ಈ ಬನಕೆ ಕಾಲಿಟ್ಟುದಂ ಕೇಳ್ದೆನಾದೊಡೆ… (ಎನ್ನುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಹಕ್ಕಿಯೊಂದು ಕೆಡವಿದ ಹಾಲಿವಾಣ ಮರದ ಕೆಂಪು ಹೂವೊಂದು ರಾವಣನ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ! ಅದನ್ನು ಗಮನಿಸಿ ತಲೆಕೊಡವಿದ ರಾವಣ)
ಕೊರಳ್ ಉರುಳ್ದಪುದು’
ಎಂದು ಮಾತನ್ನು ಪೂರೈಸುತ್ತಾನೆ. ಆತ ಮಾತನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದ ರಭಸ ಮುಗಿಸುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಕಾಣೆಯಾಗಿಬಿಟ್ಟಿರುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಕೊರಳ್ ಉರುಳುವುದು ಯಾರದು? ಹೂವನ್ನು ರಾವಣನ ಮೇಲೆ ಕೆಡವಿದ ಹಕ್ಕಿಯದೆ? ಎಂಬ ಸಂದಗ್ಧ ಒಂದು ಕ್ಷಣ ಓದುಗನಿಗೆ ಮೂಡಿದರೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವೇನಿಲ್ಲ! ಇನ್ನು ಅನಲೆ ಚಂದ್ರನಖಿಯರ ತಲೆಯನ್ನು ತೆಗೆಯುವಷ್ಟು ಕ್ರೂರಿಯಲ್ಲ ರಾವಣ. ಇಲ್ಲಿ ಕೊರಳು ಉರುಳಲು ಸಿದ್ಧವಾಗಿರುವುದು ಸ್ವತಃ ರಾವಣನದೆ! ಹಳ್ಳಿಯ ಕಡೆ ಜಾತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಬಲಿ ಕೊಡಲಿರುವ ಕೋಳಿ ಕುರಿಗಳಿಗೆ ತೀರ್ಥವೆಂದು ನೀರನ್ನು ಪ್ರೋಕ್ಷಿಸಿ, ಹೂವನ್ನು ಬಲಿಯ ತಲೆಗೆ ಮಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹಾಗೆ ರಾವಣನ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಹೂವು ಬಿದ್ದಿದೆ! ಅದೂ ಕೆಂಪು ಹೂವು. ರಾವಣನ ತಲೆ ಉರುಳುವುದೇ ಸಹಜ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ. ಸೃಷ್ಟಿಯ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಹೂವೊಂದು ತೊಟ್ಟು ಕಳಚಿ ಬೀಳುವುದೂ, ರಾಮಾಯಣದ ಕಥಾಚಕ್ರದಲ್ಲಿ ರಾವಣನ ತಲೆ ಉರುಳುವುದೂ ಎರಡೂ ಸಹಜ ಕ್ರಿಯೆಗಳೇ ಆಗಿವೆ!
ಕವಿಯಿಂದ ಒಮ್ಮೆ ಮಾತ್ರ ರಚಿತವಾಗುವ ಕಾವ್ಯ ಓದುಗನಿಂದ ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ನೂತನವಾಗಿ ರಚಿತವಾಗುತ್ತಲೇ ಸಾಗುತ್ತದೆ. ಅಂತ ಕಾವ್ಯದ ಓದು ಹೆಚ್ಚು ಹೆಚ್ಚು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವೂ ಆಗಿರಬೇಕು. ಓದು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವಾಗಬೇಕಾದರೆ ಹಲವಾರು ಕೀಲಿಕೈಗಳು ಬೇಕಾಗುತ್ತವೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಪದಧ್ವನಿಯೂ ಒಂದು. ಇದರ ಅರಿವು ಕಾವ್ಯವನ್ನು ಸಹೃದಯನಿಗೆ ಮತ್ತಷ್ಟು ಆಪ್ತವಾಗಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಅನುಮಾನವಿಲ್ಲ.